راهبرد فقه اسلامی پیرامون تقیه در روابط بین الملل اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.

2 استاد مدعو گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران و استاد فقه و مبانی حقوق

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.

10.22034/mfu.2024.139853.1342

چکیده

امروزه حقوق‌دانان اسلامی مؤظفند با استفاده از «تقیه» ارتباط شایسته‌ای با نظام بین‌الملل در پرتو حفظ عزت اسلام داشته باشند. پژوهش حاضر با هدف تبیین راهبرد فقه اسلامی پیرامون «تقیه» در روابط بین‌الملل و پاسخگویی به ضرورت حفظ منافع نظام اسلامی در جهت تأمین حقوق شهروندی و تحکیم جایگاه دولت، با روش توصیفی- تحلیلی قصد دارد به ارائه چارچوبی مفهومی از واژه‌ «تقیه»، مشروعیت به‌کارگیری «تقیه» در فقه امامیه، تطبیق «تقیه» با مفاهیم مشابه همچون نفاق، مداهنه و توریه، و افزون بر این، نحوه استفاده از «تقیه» در روابط بین‌الملل با رعایت ابعاد اخلاقی و حقوقی را تشریح نماید. نتیجه این‌که، کاربرد «تقیه» در نظام بین‌الملل در مصادیقی از جمله حفظ حکومت اسلامی، حفظ اسرار کشوری، ارتقای سیاست خارجی و تقریب مذاهب اسلامی مشهود است؛ اما به‌نظر می‌رسد نگرش برخی حقوق‌دانان داخلی و غربی به مفهوم «تقیه» تا حدودی با مفهوم اصلی آن در فقه امامیه متفاوت است. بنابراین، عدم همپوشانی معنایی یا اشتباه «تقیه» با مفاهیمی مانند مداهنه (سازشکاری) و توریه با پیشینه فکری ایجاد اسلام‌هراسی، کاربرد استفاده از آن‌را مخدوش نموده است. فلذا، با عدم احراز ضوابط و معیار «تقیه» در نظام بین‌الملل، ارائه چارچوب مفهومی صحیح برای «تقیه» و نحوه تأثیرگذاری آن بر صلح‌مداری با تغییر نگرش نسبت به فهم آموزه‌های اسلامی ضروری می‌باشد. از این‌رو، معتقدیم که کاربست صحیح «تقیه» در نظام بین‌المللی، باعث ایجاد ظرفیت ارتباط مثبت نظام اسلامی با نظام‌های بین‌المللی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Islamic Jurisprudence Strategy on Taqῑyya (Dissimulation) in Islamic International Relations

نویسندگان [English]

  • alireza moradi 1
  • aliakbar ezadifard 2
  • Mehdi Mohammadian Amiri 3
1 Ph.D. student, Department of Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, Babol Branch, Islamic Azad University, Babol, Iran.
2 Visiting Professor of Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, Babol Branch, Islamic Azad University, Babol, Iran and Professor of Fiqh and Fundamentals of Law (Responsible Author)
3 Assistant Professor, Department of Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, Babol Branch, Islamic Azad University, Babol, Iran.
چکیده [English]

Today, Islamic jurists are obliged to have a proper communication with the international system through using taqῑyyah (dissimulation) in the light of preserving the glory of Islam. Using the descriptive-analytical method with the aim of explaining the strategy of Islamic jurisprudence regarding dissimulation in international relations and meeting the need for preserving the interests of the Islamic system in order to secure citizenship rights and consolidate the state's position, this research presents a conceptual framework of the word "dissimulation", explains the legitimacy of using dissimulation in Imamῑ jurisprudence, the comparison of dissimulation with similar concepts such as hypocrisy (nifāq), flattery (mudᾱhana) and concealment (tawrῑya), as well as, how to use it in international relations, regarding the moral and legal dimensions. As a result, the use of dissimulation in the international system is evident in cases such as maintaining the Islamic government, maintaining state's secrets, promoting foreign policy, and proximity between Islamic denominations. However, it seems that the attitude of some domestic and western jurists towards the concept of dissimulation is somehow different from its main concept in Imamῑ jurisprudence. The lack of semantic similarity or the confusion of dissimulation with concepts such as mudᾱhana (compromise) and tawrῑya with the intellectual background of creating Islamophobia, has distorted its use. Therefore, the failure to meet the criteria of dissimulation in the international system makes it necessary to provide a correct conceptual framework for it and how it affects peace-orientation by changing the attitude towards understanding Islamic teachings. Thus, we believe that the correct application of dissimulation in the international system provides the capacity of positive communication between the Islamic system and the international systems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dissimulation
  • proximity of Islamic denominations
  • preservation of Islamic state
  • keeping secrets
  • international relations
قرآن کریم
نهج البلاغه
ابن اثیر، مبارک بن محمد. (بی‌تا). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان.
ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم. (1405ق). لسان العرب. تهران: نشر ادب الحوزه.
انصاری، مرتضی. (1419ق). فرائد الاصول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
ـــــــــــــ. . (1412). التقیة. قم: مؤسسة قائم آل محمد (عج).
بجنوردی، محمدحسن. (1377).  القواعد‌ الفقهیه. ج 5. قم: الهادی.
بخشی، محمد. (1394ش). واکاوی برخی مصادیق توریه در قرآن و روایات. مجله بلاغ مبین، شماره 42، صص157-178.
بروجردی، حسین. (1386ش). منابع فقه شیعه. تهران: فرهنگ سبز.
جمعى از مؤلفان، (بی‌تا)، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام. قم: دائرة المعارف فقه اسلامى.
حرعاملی، محمد بن حسن. (1414). وسائل الشیعه. قم: موسسه آل البیت لاحیاء التراث.
دیرباز، عسکر. (1390ش). سیاست خارجی دولت دینی با تاکید بر مفاهیم تقیه و انتظار. مجله مشرق موعود. شماره 17. صص81-96.
ذهنی تهرانی، محمد جواد. (1369ش). تشریح المطالب. قم: نشر حاذق.
رادمنش، محمد‌. (1374ش). آشنایی با علوم قرآنی. تهران: جامى.
رحمانی زروندی، محمد. (1386ش). تقیه مداراتی و انسجام ملی. نشریه فقه و اصول. شماره 3. صص 7-36.
رضایی اصفهانی، محمدعلی. (1390ش). قرآن پژوهی خاور شناسان. قم: تفسیر و علوم قرآن.
روحانی، محمد صادق. (1435ق). فقه الصادق. قم:آیین دانش.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1403ق). الاعتصام بالکتاب و السنة. قم: المجمع العالمی لاهل البیت (ع).
سعدى ابو جیب. (1408ق). القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا. دمشق: دار الفکر.
شیرازى، ناصر مکارم. (1400ق). تفسیر نمونه. قم: انتشارات مدرسه امام على(ع).
ـــــــــــ . (1428ق). الشیعة شبهات و ردود. قم: انتشارات مدرسه امام على (ع).
صرامی، سیف الله. (1395ش). نقش تقیه در پیشبرد اهداف اطلاعاتی نظام اسلامی. مجله سیاست متعالیه. شماره 14. صص61-76.
فاضل لنکرانی، محمدجواد. (1428ق). رسائل فی الفقه و الأصول. قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار (ع).
فاطمی موحد، سید حسن. (1387ش). سینای فقهات. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
فراهیدى، خلیل بن احمد. (1410ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (1299ش). القاموس المحیط. بیروت: مطبعه الجوانب.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (1406ق). الوافی. اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی (ع).
فیومى، احمدبن‌محمد. (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دارالرضی.
قرائتی، محسن. (1383ش). تفسیر نور. قم: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن.
قرشى، سید على اکبر. (1412ق). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1342ش). شرح الکافی. تهران: المکتبة الاسلامیة للنشر و التوزیع.
مازندرانى، علی‌اکبر سیفى. (1425ق). مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مجلسی، محمدباقر. (1363ش). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ــــــــــــ . (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مجلسی، محمدتقی بن مقصود علی. (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور.
مظاهری، حسین. (1389ش). توضیح المسائل. اصفهان: مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء (ع).
مفید، محمد بن محمد. (1410ق). المقنعه. قم: جامعه مدرسین.
منتظری، حسینعلی. (1367ش). مبانی فقهی حکومت اسلامی. قم: کیهان.
مؤمنی، عابدین. (1400ش). تحلیل ادلّه‌ی مشروعیت توافق با کفار مستکبر غیر حربی. نشریه مطالعات تطبیقی مطالعات فقه و اصول مذاهب. دانشگاه کردستان. شماره 1255-277.
نژادهاشمی، سیدمهدی. (1398ش). جایگاه توریه در عقود با رویکردی به تجمیع لفظ با معنا در مذاهب خمسه. دو فصلنامه تخصصی مطالعات فقه و اصول. شماره 2.صص 28-52.
نوایی، علی اکبر. (1390ش). جایگاه تقیّه در فلسفه سیاسی اسلام. پژوهش‌های اجتماعی اسلامی. شماره 87 و88. 23-56.
هاشمی شاهرودی، محمود. (1382ش). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم السلام).