گونه‌شناسی اختلاف روش عراقی و خراسانی در فقه شافعی و دلایل به‌وجود آمدن آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه فقه شافعی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار،گروه فقه شافعی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه فقه و حقوق شافعی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

4 استادیار، گروه فقه شافعی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.ایران

10.22034/mfu.2025.142792.1509

چکیده

طرق عراقی و خراسانی دو روش فقهی در مذهب شافعیه است. طرق فقهی به اختلاف روش فقها در حکایت و نقل مذهب اطلاق م‌یشود. از سده‌ی چهارم به بعد، بیشتر اختلافات منقول در متون فقهی مذهب شافعی به طریقه عراق به ریاست ابوحامد اسفراینی و طریقه خراسان به ریاست قفال مروزی مشهور به صغیر منسوب شده است. تعدد و کثرت منقولات، موجب عدم انتظام و در نتیجه صعوبت در فهم و استفاده از آنها در بیان قول معتمد مذهب و همچنین امر افتا شده است؛ لذا بررسی امکان انتظام‌‌بخشی انواع اختلافات فقهی این دو طریقه و کشف اسباب ظهور آنها جهت تسهیل در فهم، حفظ و درک این اختلافات ضروری است. از این‌رو پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخگویی به این پرسش است که انواع اختلافات در طرق حکایت مذهب و اسباب پیدایش آن چه بوده است؟ نتایج این ‌پژوهش که به روش توصیفی و تحلیلی و با استناد به داده‌های کتابخانه‌ای انجام شده، آن است که اختلافات در این دو طریقه شامل پنج مورد است: اختلاف دو طریقه در وجود وعدم وجود اختلاف، اختلاف در کمیت، اختلاف در میزان گستره‌ اقوال، اختلاف در نسبت اقوال حکایت شده به امام شافعی یا وجوه تخریج و اختلاف در محل بنای اقوال. همچنین اسباب اختلاف دو طریقه در موارد زیر قابل استقراء می‌باشد: اختلاف به سبب تفسیر و تعلیل اقوال امام شافعی، اختلاف به سبب روش‌های مختلف تعامل با اختلاف اقوال امام شافعی و اختلاف به سبب پذیرش یا عدم پذیرش طرق و وجوه منقول در مذهب.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Typology of the Differences between Iraqi and Khurᾱsᾱnī Methods in Shafi'i Jurisprudence and the Reasons for Their Emergence

نویسندگان [English]

  • FARDIN GHAMARI 1
  • mostafa zolfaqar talab 2
  • farzad parsa 3
  • naser marivani 4
1 PhD Student, Department of Shafi’i Jurisprudence, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Shafi’i Jurisprudence, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Associate Professor of Shafe'e Jurisprudence and Law, Humanities and Social Sciences Faculty, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran.
4 Assistant Professor, Department of Shafi'i Jurisprudence, Faculty of Law, Theology and Political Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University OF Islamic Azad , Tehran, Iran.
چکیده [English]

The Iraqi and Khurᾱsᾱnī approaches are two jurisprudential methods in the Shafi'i school. Jurisprudential approaches refer to the differences in methods used by jurists in narrating and transmitting the school's doctrine. From the fourth century onwards, most of the differences reported in Shafi'i jurisprudential texts have been attributed to the Iraqi method, led by Abu Hamid al-Isfarᾱyinī, and the Khurᾱsᾱnī method, led by al-Qaffᾱl al-Marwazī, known as al-Saghīr. The multiplicity and abundance of narrations have led to a lack of organization and, consequently, difficulty in understanding and using them to state the school's authoritative opinion and for issuing fatwas. Therefore, it is necessary to examine the possibility of organizing the types of jurisprudential differences between these two methods and to discover the reasons for their emergence to facilitate understanding, preservation, and comprehension of these differences. Thus, this research seeks to answer the question: "What were the types of differences in the methods of narrating the school's doctrine and the reasons for their emergence?" The results, conducted through descriptive and analytical methods and based on library data, are that the differences between these two methods include five cases: differences in the existence or non-existence of disagreement, differences in quantity, differences in the extent of opinions, differences in attributing narrated opinions to Imam Shafi'i or to derived opinions (wujūh takhrīj), and differences in the basis of opinions. Additionally, the reasons for the differences between the two methods can be inferred in the following cases: differences due to interpretation and reasoning of Imam Shafi'i's opinions, differences due to various methods of dealing with conflicting opinions of Imam Shafi'i, and differences due to acceptance or rejection of narrated methods and opinions in the school.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iraqi Method
  • Khurᾱsᾱnī Method
  • Shafi'i Jurisprudence
_____ (2010). al-Majmūʿ. Beirut: Dār al-Fikr. [In Arabic]
_____ .(2004).Minhāj al-Ṭālibīn wa ʿUmdat al-Muftīʾīn. Beirut: Dār al-Fikr. [In Arabic]
Abū Zarʿih, W. (2011). Taḥrir al-Fatāwī ʿAlā al-Tanbīh wa al-Minhāj wa al-Ḥawi. Jeddah: Dār al-Minhāj. [In Arabic]
Ahdil, A. (2006). Sullim al-Mutiʿallim al-Mḥutāj ʾIlā Maʿrifat Rumūz al-Minhāj. Jeddah: Dār al-Minhāj. [In Arabic]
Arafāt, A. (2014). Tabşarat al-Muḥtāj. Kuwait: Dār al-Ḍīyā lil-Nashr. [In Arabic]
Ayyāḍ, A. (2011). al-Mustanbaṭat ʿAlā al-Kutub al-Mudawanat wa al-Mukhṭalat. Beirut: Dār Ibn Ḥazm. [In Arabic]
Banānī, A. (Nd). Ḥāshīyyat ʿAlā Sharḥ al-Muḥallā ʿAlā Jamʿ al-Jawāmiʿ. Beirut: Dār al-Fikr. [In Arabic]
Dāghistānī, A. (2019). Taḥqīq al-Mukhtaşar min ʿIlm al-Shāfiʿī wa min Maʿnī Quwlih. Riyadh: Dār Madārij lil-Nashr. [In Arabic]
Dīb, A. (2007). Taḥqīq Nihāyat al-Maṭlab. Beirut: Dār al-Minhāj. [In Arabic]
Fīrūz Ābādī, M. (2005) al-Qāmūs al-Muḥīṭ. Beirut: Dār al-Risālat. [In Arabic]
Ḥaḍramī, A. (2004). al-Ibtihāj Fī Bayān Işṭilāḥ al-Minhāj. Jeddah: Dār al-Minhāj. [In Arabic]
ʿIbādī, A. (2012). al-Āyāt al-Bayyināt ʿAlā Sharḥ Jamʿ al-Jawāmiʿ. Beirut: Dār al-Kutub al- ʿIlmīyyat. [In Arabic]
Ibn ʿĀbidīn, MA. (1992). Radd al-Muḥtār. Beirut: Dār al-Fikr. [In Arabic]
Ibn Manẓūr, M. (1994). Lisān al- ʿArab. Beirut: Dār al-Şādir. [In Arabic]
Ibn Rafʿat, N. (2009). Kifāyat al-Nabīh fī Sharḥ al-Tanbīh. Beirut: Dār al-Kitāb al- ʿIlmīyyat. [In Arabic]
Ibn Şalāḥ, A. (1987).  ʾAdab al-Muftī wa al-Mustatftī. Madinah: al- ʿUlūm wa al-Ḥikam. [In Arabic]
Ibrahim Ali, M. (1978). The religion of al-Shafi'i. Malik Abdul Aziz Comprehensive Journal. 2: 1-24. . [In Arabic]
Imām al-Ḥaramiyn, J. (2007).Nihāyat al-Maṭlab fī Dirāyat. Beirut: Dār al-Minhāj. [In Arabic]
Khalīl Ibn Isḥāq, Ḍ. (2008). al-Tuwḍīḥ fī Sharḥ al-Mukhtaşar al-Farʿī li-Ibn al- Ḥājib. Np: Najībwīyat. [In Arabic]
Māwardī, A. (1999). al-Ḥāwī al-Kabīyr. Beirut: Dār al-Kutub al- ʿIlmīyyat. [In Arabic
Maznī, A. (2019). al-Mukhtaşar min ʿIlm al- Shāfiʿī Wa min Maʿnī Quwlih. Riyadh: Dār Madārij lil-Nashr. [In Arabic]
Nawawī, A. (1992). Ruḍat Minhāj al-Ṭālibīn wa ʿUmdat al-Muftīʾīn. Beirut: al-Maktab al-Islāmī. [In Arabic]
Rāfiʿī, A. (1997). Fatḥ al- ʿAzīz. Beirut: Dār al-Kutub al- ʿIlmīyyat. [In Arabic]
Rāghib Işfahānī, Q. (1992). al-Mufradāt. Damascus: Dār al-Qalam. [In Arabic]
Rāzī, Z. (2000). Mukhtār al-Şiḥāḥ Beirut: al- ʿAşrīyyat. [In Arabic]
Ruyānī, A. (2009). Baḥr al-Madhhab. Beirut: Dār al-Kutub al- ʿIlmīyyat. [In Arabic]
Sabkī, T. (1993). Qaḍāʾ ʾArab fī ʾAsʾilat Ḥalab. Makkah al-Mukarmah: al-Maktabat al-Tijārīyyat. [In Arabic]
Sabkī, T. (1993). Ṭabaqāt al-Shāfiʿīyyat al-Kubrā. Np. Dār Hajar. [In Arabic]
Shāfiʿī, M. (1983). al-ʾUmm. Beirut: Dār al-Fikr. [In Arabic]
Shirwānī, A. (1939). Ḥāshīyyat ʿAlā Tuḥfat al-Muḥtāj fī Sharḥ al-Minhāj. Cairo: Maktabat al-Tijārīyyat. [In Arabic]
Tanūkhī, Z. (2004). al-Mumtiʿ fī Sharḥ al-Muqniʿ. Makkah: al-Asadī. [In Arabic]
Turkiy A,  Arif, Hossam I, & ‘Aref, A. (2019). “The difference in the ways of narrating the doctrine, its concept and its forms”. International Journal of Muslim World Studies. [In Arabic]
Ziyaei,M. (2024). “Urisprudential Presupposition and the Context of its Origins”.            Biannual Journal of «Comparative Studies on the Schools of Jurisprudence and its Principles». 24(1). [In Arabic]
Zubiydī, M. (2002). Tāj al- ʿArūs. Kuwait: Wizārat Irshād. [In Arabic]