اعتبارسنجی قواعد حل تعارض کشورهای اسلامی در احوال شخصیه؛ مطالعه تطبیقی مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.

3 دانشجوی دکتری، گروه حقوق بین الملل عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.

10.22034/mfu.2024.141841.1454

چکیده

قواعد حل تعارض کشورهای اسلامی، دعوای مربوط به دسته احوال شخصیه را که یک عنصر بیگانه در آن حضور دارد، به دولت متبوع طرف مربوط دانسته و طبق آن‌ها، اتباع خارجه مقیم در خاک هرکدام از کشورهای اسلامی از حیث مسائل مربوطه به احوال شخصیه و اهلیت خود، مطیع قوانین دولت متبوع خود خواهند بود. دراین مقاله با روش توصیفی و تحلیلی به سنجش اعتبار قواعد حل تعارض کشورهای اسلامی در احوال شخصیه از منظر فقه مذاهب پرداخته‌ایم. نتیجۀ تحقیق آن است که از منظر فقه اسلامی و مستند به اتفاق آرای فقهای مذاهب با استناد با آیات متعددی از قرآن مبنی بر لزوم قضاوت مطابق ما انزل الله، تنها منبع معتبر برای قضاوت و حل نزاع بین دعاوی، احکام عادلانه و حق‌محور شریعت اسلام است. پس ارجاع نزاع افراد مسلمان که تابع کشور غیر اسلامی‌اند، به دادگاه غیر اسلامی، جایز نیست و ترافع مسلمین باید طبق احکام اسلامی حل‌و‌فصل شود؛ زیرا ارجاع به حکم غیر اسلامی، ارجاع به طاغوت است. ازاین‌رو، معنایی ندارد ترافع یک مسلمان به دادگاه اسلامی به قاضی غیر مسلمان و به تبع آن، به احکام غیر اسلامی ارجاع داده شود. این نقیصه، ایرادی بزرگ در قانون مدنی کشورهای اسلامی است. از نظر اسلام، مرز حقیقی برای حاکمیت قوانین، مرزهای اعتقادی برخاسته از قوانین آسمانی است. ازاین‌رو، باید دین افراد در تعیین دادگاه صالح، مدنظر قرار بگیرد؛ چراکه فراتر و پیشتر از مفاهیمی چون تابعیت و اقامت، اعتقاد دینی افراد، قانون حاکم بر روابط آن‌ها را مشخص می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessing Validity of Conflict Resolution Rules of Islamic Countries in Personal Status: Comparative Study of Islamic Denominators

نویسندگان [English]

  • Mohammadtagi Moradi 1
  • Saeed mahjoob 2
  • Sajjad Ranjbar Dafchahi 3
1 PHD student, departmant of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, University of Qom, Qom, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran.
3 PhD student, Department of Public International Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran.
چکیده [English]

 The conflict resolution rules of Islamic countries assign personal status disputes, wherein an alien element is involved, to the state of the relevant party, and according to them, foreign nationals residing in the territory of each of the Islamic countries are subject to the laws of their respective states in terms of issues related to personal status. Using descriptive-analytical method, this paper assesses the validity of the conflict resolution rules in personal status from the perspective of Islamic denominations' jurisprudence. In conclusion, from the point of view of Islamic jurisprudence based on the consensus of the jurists of Islamic denominations, citing several verses of the Qur'an about the necessity of judging according to what God has revealed, the only reliable source for judging and resolving conflicts between claims is just and right-oriented rulings of the Islamic Shari'a. Therefore, it is not permissible to refer the dispute of Muslim people who are subject to a non-Islamic country to a non-Islamic court, but Muslim disputes must be resolved according to Islamic rules, as referring to a non-Islamic ruling is equated with referring to Tᾱghout (falsehood). Consequently, it makes no sense to refer a Muslim's appeal to an Islamic court to a non-Muslim judge and, as a result, to non-Islamic rulings. This is a big flaw in the civil law of Islamic countries. According to Islam, the true boundary for ruling laws is the belief arising from Divine law. Therefore, people's religion should be taken into consideration in determining the competent court; For beyond concepts such as citizenship and residency, the religious belief of individuals determines the law governing their relations

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conflict
  • Conflict Resolution
  • Islamic Countries
  • Personal Status
  • Islamic Denominations
قرآن کریم.
ابن­تیمیه حرانی، أحمد بن عبدالحلیم. (1416ق). مجموع الفتاوى. محقق: عبدالرحمن بن محمد. المدینة النبویة: مجمع الملک فهد.
ابن­رشد قرطبی، محمد بن أحمد. (1408ق). مقدمات الممهدات. محقق: حجی. بیروت: دارالغرب الإسلامی.
ابن­عابدین، محمدأمین بن عمر. (بی­تا). العقود الدریة. بی­جا: دارالمعرفة.
ابن­عثیمین، محمد بن صالح. (1422ق). الشرح الممتع على زاد المستقنع. بی­جا: دار ابن الجوزی.
ابن­قدامه حنبلی، عبدالله بن أحمد. (1417ق). مغنی. محقق: محمد الحلو. ریاض: دار عالم الکتب.
ابن­قدامه حنبلی، عبدالله بن أحمد. (1414ق). الکافی فی فقه الإمام أحمد. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن­قدامه مقدسی، عبدالرحمن بن أبی­عمر. (1403ق). الشرح الکبیر. بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن­­کثیر، اسماعیل بن عمر. (بی­تا). البدایة والنهایة. محقق: شیری. بیروت: دار إحیاءالتراث العربی.
 ابن­مفلح، إبراهیم بن محمد. (1418ق). المبدع فی شرح المقنع. بیروت: دار الکتب العلمیة.
 إبن­نجار حنبلى، محمد بن أحمد بن عبد. (1429ق). معونة أولی النُهَى. مکه مکرمه: مکتبة الأسدی.
 اشبیلی شافعی، أحمدبن­فرح. (1417ق). مختصر خلافیات البیهقی. تحقیق: ذیاب عبدالکریم. ریاض: مکتبة الرشد.
 الماسی، نجادعلی. (1387ش). حقوق بین­الملل خصوصی. تهران: میزان.
 باریک­لو، علیرضا. (1387ش). اشخاص و حمایت‌های حقوقی آنان. تهران: مجد.
 بخاری حنفی، محمود بن أحمد. (1424ق). المحیط البرهانی فی الفقه النعمانی. محقق: سامی الجندی. بیروت: دارالکتب.
 بغدادی حنبلی، أحمد بن محمد. (1414ق). أحکام أهل الملل والردة. تحقیق: کسروی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
 بغوی، حسین بن مسعود. (1418ق). التهذیب فی فقه الإمام الشافعی. محقق: عادل أحمد. بیروت: دارالکتب العلمیة.
 بهوتی حنبلی، منصور بن یونس. (1421ق). کشاف القناع عن الإقناع. ریاض: وزارةالعدل.
 جصاص، أحمد بن علی. (1431ق). شرح مختصر الطحاوی. بی­جا: دار البشائر.
 جوادی آملی، عبدالله. (1389ش). تسنیم. قم: اسراء.
 حلى، علامه، حسن بن یوسف. (1419ق). قواعد الأحکام. قم: النشر الإسلامی.
 رویانی، عبدالواحد بن إسماعیل. (2009م). بحر المذهب. محقق: فتحی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
 زرکشی مصری، محمد بن عبدالله. (1413ق). شرح الزرکشی. بی­جا: دار العبیکان.
 سرخسی، محمد بن أحمد. (1414ق). المبسوط. بیروت: دار المعرفة.
 سلجوقی، محمود. (1388ش). بایسته­های حقوق بین­اللملل خصوصی. تهران: میزان.
 شافعی، محمد بن إدریس. (1403ق). الأم. بیروت: دارالفکر.
 شهیدثانى، زین­الدین بن على. (1442ق). الروضة البهیة. قم: مجمع­الفکر الإسلامی.
 شیبانی، محمد بن الحسن. (1433ق). الأصل. بیروت: دار ابن حزم.
 شیخ حر عاملی، محمدبن­حسن. (1416ق). وسایل الشیعة. قم: آل­البیت.
 طباطبایی، علامه سیدمحمدحسین. (1390ق). المیزان. بیروت: موسسة الأعلمی.
 عاصمی حنبلی، عبدالرحمن بن محمد. (1397ق). حاشیة الروض المربع. بی‌جا: بی‌نا.
عزمی­بکری، محمد. (1999م). موسوعة الفقه والقضاء فی الاحوال الشخصیة. مصر: دار محمود.
 عمرانی شافعی، یحیى بن أبی­الخیر. (1421ق). البیان. جده: دارالمنهاج.
قانون مدنی ایران.
قانون مدنی افغانستان.
قانون مدنی سوریه.
قانون مدنی عراق.
قانون مدنی مصر.
 قرافی، أحمد بن إدریس. (1994م). الذخیرة. بیروت: دارالغرب الإسلامی.
 قرطبی، یوسف بن عبدالله نمری. (1980م). الکافی فی فقه أهل المدینة. ریاض: مکتبة الریاض.
 کاسانی، أبوبکر بن مسعود. (1406ق). بدائع الصنائع. بیروت: دار الکتب العلمیة.
کلینى، محمدبن­یعقوب. (1407ق). کافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
 ماوردی، علی بن محمد. (1419ق). الحاوی الکبیر. بیروت: دار الکتب العلمیة.
 محقق حلی، جعفر بن حسن‌. (1408ق). شرائع الإسلام. قم: اسماعیلیان.
 محقق کرکی، على بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد. قم: آل‌البیت.
 موصلی بلدحی، عبدالله بن محمود. (1356ق). الاختیار لتعلیل المختار. قاهره: الحلبی.
 نجفی، محمدحسن. (1362ش). جواهرالکلام. محقق: قوچانی. بیروت: دار إحیاءالتراث العربی.
 نراقی، احمد. (1429ق). مستندالشیعة. بیروت: آل­البیت.
 نصیری، محمد. (1394ش). حقوق بین­الملل خصوصی؛ کلیات، تابیعت، اقامتگاه. تهران: آگاه.
 نووی، یحیى بن شرف. (1412ق). روضة الطالبین وعمدة المفتین. دمشق: المکتب الإسلامی.
 هاشمی، محمد بن أحمد. (1419ق). الإرشاد إلى سبیل الرشاد. بی­جا: الرسالة.