امکان سنجی شرط رجوع از وقف در فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه حقوق خصوصی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار،گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22034/mfu.2024.140534.1392

چکیده

وقف یکی از سنت‌های حسنه‌ای است که قدمتی به طول تاریخ دارد و در تمامی ادیان به عنوان نهادی که ریشه در صفات اخلاقی و انسانی داشته و دارای تاثیر به سزایی در مسائل مختلف اجتماعی بوده شناخته می‌شود.با این حال به نظر می‌رسد که در دوره حاضر رویکرد افراد جامعه به وقف اموال خود کم رنگ گردیده است.بسیاری به رغم دغدغه اجتماعی و کمک به هم نوع، به دلیل محدودیت‌هایی که در احکام وقف از جمله‌عدم امکان رجوع از وقف در زمان حاجت وجود دارد از وقف اموال خود اجتناب می‌کنند. این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی نگارش یافته، به امکان‌سنجی رجوع از وقف از نگاه مذاهب اسلامی پرداخته است. سؤال اساسی تحقیق این است که آیا می‌توان در ضمن عقد وقف شرط کرد که در صورت تحقق نیاز، واقف از وقف رجوع نموده و عین موقوفه را به مالکیت خود باز گرداند؟ در فقه مذاهب اسلامی نظریات متفاوتی وجود دارد. مذاهب حنفی، شافعی، حنبلی و برخی از فقهای امامیه حکم به بطلان شرط رجوع و عقد وقف داده و مذهب مالکی و عده‌ای دیگر از فقهای امامیه حکم به صحت شرط رجوع و عقد وقف صادر کرده اند. برخی دیگر از فقهای امامیه، با صحیح دانستن شرط رجوع، تحقق وقف را منتفی دانسته و عقدی که محقق شده را حبس می‌دانند. در این پژوهش با بررسی رویکرد فقهای مذاهب اسلامی نسبت به ماهیت وقف و بررسی دلایل آن‌ها و باز تعریف شرط دوام در وقف، صحت شرط رجوع اثبات می‌گردد

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The correctness of the referring condition of endowment in the jurisprudence of Islamic denominations.

نویسندگان [English]

  • saeid zeynoddini 1
  • Ali Eslami Panah 2
1 PhD student,University of Tehran Kish International Campus,Tehran.Iran.
2 Assistant Professor, Faculty of Law and Political Science, Department of Private Law, University of Tehran,Tehran.Iran
چکیده [English]

Abstract
The endowment is one of the good traditions that has a long history and is known in all religions as an institution that has roots in moral and human qualities and has had a significant impact on various social issues. However, it seems that in the current period, the approach of society's people to endow their property has faded. Although economic factors are not without influence in this issue, many people avoid endowment of their property despite the social concern and helping their fellows, due to the limitations in the endowment rulings, including the impossibility of recourse to endowment in times of need. This article, which is written in a descriptive-analytical method, deals with the feasibility of endowment from the point of view of Islamic religions. The basic question is, can it be stipulated in the endowment contract that if the need is fulfilled, the person aware of the endowment will refer to the endowment and return the endowment to his ownership?
, considering the condition of reference to be correct, consider the fulfillment of the endowment to be excluded and consider the contract that has been fulfilled as imprisonment. In this research, by examining the approach of jurists of Islamic schools towards the nature of endowment and examining their reasons, and then by providing a definition of the condition of durability in endowment, the correctness of the reference condition is proven.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: reference condition
  • durability condition
  • reference to endowment
  • contract condition
  • religious jurisprudence
ابن ادریس، محمد بن منصور. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. چ2. قم: جامعه مدرسین.
ابن براج، قاضی. (1406ق). المهذب. چ1. قم: جامعه مدرسین.
ابن فهدحلی، احمد. (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصرالنافع. چ1. قم: جامعه مدرسین.
ابن عابدین، محمد امین. (1992م). رد المحتار علی الدر المختار. چ2. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن قدامه، عبدالله بن احمد. (1968م). المغنی. چ1. قاهره: مکتبه القاهره.
ابن مفلح الحفید، برهان الدین. (1997م). المبدع فی شرح المقنع. چ1. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن منظور، محمد‌بن مکرم. (1414). لسان العرب. چ3.بیروت: دار صادر.
ابی العباس، شمس الدین محمد. (2003). نهایه المحتاج الی شرح المنهاج. چ3. بیروت: دارالکتب العلمیه.
البهوتی، منصور بن یونس. (2000). شرح منتهی الإرادات. چ1. استانبول: الرساله.
الدسوقی، محمد بن احمد. (1997). حاشیه الدسوقی علی شرح الکبیر. چ1. بیروت: احیاء الکتب العربیه.
الدیلمی، ابویعلی. (1414ق). المراسم العلویه فی النبویه. چ1. قم: مجمع جهانی اهل بیت.
الرصاع التونسی، محمد بن قاسم. (1350)، شرح حدود ابن عرفه. چ1. بیروت: المکتبه العلمیه.
الزیعلی، عثمان بن علی. (1313). تبیین الحقائق شرح کنزالدقائق وحاشیه الشلبی. چ1. قاهره: امیریه.
السرخسی، محمد بن احمد. (بی تا). المبسوط. چ1. بیروت: دارالمعرفه.
الصعیدی العدوی، علی بن احمد. (1994م). حاشیه العدوی علی کفایه الطالب الربانی. چ1. بیروت: دارالفکر.
انصاری، مرتضی.(1424). المکاسب.چ5. قم: مجمع الفکر ااسلامی
النووی، محی الدین ابوزکریا. (1991). روضه الطالبین و عمده المفتین. چ3. بیروت: المکتب الاسلامیه.
آخوندخراسانی، محمدکاظم. (1413ق). کتاب فی الوقف. چ1. قم: جامعه مدرسین.
بجنوردی، حسن. (1377). القواعد الفقهیه. چ1. قم: نشر الهادی.
بحرانی، یوسف بن احمد. (1363). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. چ1. قم: جامعه مدرسین.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1395). الفارق. چ3. تهران: گنج دانش.
حسینی عاملی، محمدجواد. (بی تا). مفتاح الکرام‍ه فی شرح قواعد العلامه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حرعاملی،محمد‌حسن.(بی‌تا). وسائل الشیعه. قم: موسسه آل البیت
حلی، حسن بن یوسف. (1374). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. چ1. قم: جامعه مدرسین.
خوانساری،احمد. (1355). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع. چ1. تهران: کتابخانه صدوق.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1438). احکام الوقف فی الشریعه الاسلامیه الغراء. چ1. قم: موسسه امام صادق(ع) .
سبزواری، محمدباقر. (1381). کفایه الفقه. چ1. قم: جامعه مدرسین.
سیوری، مقداد. (1404). التنقیح الرائع لمختصرالشرائع. چ1. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
شهید ثانی، زین الدین مکی. (1380) الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه.چ1.قم: دارالتفسیر
طباطبایی یزدی، محمدکاظم. (1414ق). تکمله العروه الوثقی. چ2. تهران: انتشارات داوری
طوسی،ابوجعفرمحمدبن‌حسن. (1407). تهذیب الاحکام. چ1. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
علم الهدی، سیدمرتضی. (1415). الانتصار. چ1. قم: جامعه مدرسین.
میرزای قمی،ابوالقاسم‌ بن‌ملامحمد. (1371). جامع الشتات فی اجوبه‌السوالات. چ1. تهران: کیهان.
ماوردی بصری، علی‌بن محمد. (1994). الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الامام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی. چ1. بیروت: دارالکتب العلمیه.
محقق حلی، جعفربن حسن. (1412ق). النهایه ونکتها. چ1. قم: جامعه مدرسین.
مفید، محمدبن محمد نعمان.(ق1410). المقنعه. چ1. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
موسوی‌الخمینی، روح الله. (1388). تحریرالوسیله. چ25. قم: جامعه مدرسین.
موسوی‌الخمینی،روح الله. (1398). کتاب‌البیع. چ5. تهران: موسسه نشرآثارامام خمینی.
نجفی،‌‌‌‌محمدحسن. (1421ق). جواهرالکلام‌ فی شرح شرایع‌الاسلام. چ1.قم:‌دائره المعارف فقه اسلامی
وحید بهبهانی، محمدباقر. (1378). الرسائل الفقهیه. چ1. قم: موسسه‌علامه‌وحید بهبهانی.
هاشمی‌شاهرودی،محمود.(1432). موسوعه‌الفقه‌الإسلامی‌المقارن.چ1.قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.