نقش و جایگاه قیاس در آیینهِ تاریخ نظام‌های حقوقی؛ با تأکید بر رویه محاکم داوری بین‌المللی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

10.22034/mfu.2024.139916.1345

چکیده

استدلال حیات و زندگی حقوق است. علم حقوق برای اثبات یک قضیه حقوقی از راه پر پیچ و خم استدلال قضایی می‌گذرد تا حقیقت امر که همان واقعیت دعوای حقوقی یا کیفری است به اثبات برسد. مفاهیم سنتی استدلال حقوقی و فرایند استنباط احکام و قواعد حقوقی، علاوه بر اشکال پایه سنتی منطق، بر مبنای استدلال از طریق قیاس قالب‌ریزی شده است. قیاس به‌عنوان یکی از روش‌های رایج استدلال در نظام حقوقی محدود به تصمیمات محاکم قضایی نیست، بلکه می‌توان اظهار داشت که رویه قضایی تنها یک مصداق مهم از کارکردهای استدلال قیاسی است وگرنه این سبک استدلال، در حوزه‌های گوناگون و پهنه گسترده حقوق نقش ایفا می‌نماید. نمونه بارز این امر رویه محاکم داوری بین‌المللی است. محاکم داوری بین‌المللی استفاده گسترده‌ای از قیاس و اقتباس قضایی، با اشاره به رویه قضایی محاکم محلی از یک‌سو و از سوی دیگر به آرای سابق محاکم داوری و سایر محاکم بین‌المللی داشته‌اند. تحلیل آرا و نظرات محاکم داوری نشان می‌دهد که توسل به قیاس یکی از موارد رفع خلأ و سکوت در معاهدات و ابهام قواعد و توسعه در این حوزه از حقوق بین‌الملل است. داوران اغلب نیروی محرکه قیاس را بر مبنای عدل و انصاف و ایده رفتار مشابه به قضایای مشابه یا تثبیت یکدستی و انسجام سیستم تشریح می‌نمایند. مقاله حاضر ضمن بررسی مفهوم قیاس و زمینه‌های شکل‌گیری و پیشینه تاریخی آن در نظام‌های اصلی حقوقی، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نقش استدلال قیاسی در رویه محاکم داوری بین‌المللی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Role and Status of Analogy in the History of Legal Systems; With an emphasis on the Practice of International Arbitration Tribunals

نویسنده [English]

  • Heidar Piri
Assistant Professor, Law Department, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran.
چکیده [English]

Argument is the life of law. In order to prove a legal issue, the science of law goes through the tortuous path of judicial reasoning to prove the legal fact of a civil or criminal case. The traditional concepts of legal reasoning and the process of inferring legal rules in international law, in addition to the traditional basic forms of logic, are based on analogical reasoning. Analogy as one of the common methods of reasoning in international legal system is not limited to the decisions of international courts, but it can be stated that the judicial decisions is only an important instance of the functions of analogical reasoning. Otherwise, this type of reasoning plays significant role in different and wide range of law particularly in the awards of international arbitration tribunals. International arbitral tribunals have been widely used analogy and legal transplant by referring to the jurisprudence of domestic courts on the one hand and to the former decisions or awards of arbitral tribunals and other international courts on the other. The analysis of the awards of arbitration tribunals shows that analogy is one of the effective methods for filling gaps and silences of law, eliminating the ambiguity and brevity of the rules and development in this field of international law. Arbitrators often explain the driving force of analogy based on justice and fairness and the idea of like cases should be treated alike or establishing the uniformity and coherence of the system. This paper, while considering the jurisprudential-legal aspects of the concept of analogy and the ground of its formation and historical background in the Islamic legal system and other legal systems, by using the descriptive-analytical method is focused on analyzing the role of analogy in the awards of international arbitration tribunals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Analogy
  • Jurisprudence
  • Legal Reasoning
  • Arbitration Tribunals
  • Non-Liquet

مراجع

ابن­فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن­منظور، ابوالفضل. (1405 ق). لسان­العرب. قم: نشر ادب الحوزه.
ابوزهره، محمد. (1377ق). اصول­الفقه. قاهره: دارالفکر العربی.
امامی، سیّدحسن. (1368). حقوق مدنی. تهران: کتاب فروشی اسلامیه.
امیدی، جلیل. (1394). تفسیر قانون در حقوق جزا. تهران: نشر مخاطب.
پیری، حیدر. (1402). «نقش قیاس در تدوین و توسعه حوزه‌های انسانی حقوق بین‌الملل؛ حقوق بین‌الملل بشر و بشردوستانه». فصلنامه علمی مطالعات حقوق بشر اسلامی، دوره 12، شماره 3، شماره پیاپی 30.
جعفری­لنگرودی، محمد جعفر. (1371). مقدمه علم حقوق. تهران: کتابخانه گنج دانش.
داوید، رنه. (1364). نظام‌های بزرگ حقوقی معاصر. ترجمه حسن صفایی، محمد آشوری و عزت‌الله عراقی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
رازی، فخرالدین­محمد. (1412 ق). المحصول فی علم الاصول، تحقیق: طه العلوانی، بیروت: موسسه­الرساله.
سیمایی­صراف، حسین. (1395). قیاس در استدلال حقوقی: مطالعه تطبیقی فقه، نظام حقوقی ایران و کامن­لا. تهران: شهردانش.
شافعی، محمدبن­ادریس. (1358 ق). الرساله. تحقیق: احمد محمد شاکر. مصر: مکتب­الحلبی.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1376). العده فی اصول­الفقه. تحقیق: محمد رضا انصاری. قم: چاپخانه ستاره.
صدری، سیّدمحمد. (1393). «تحلیل رابطه علّیت و آثار آن در ماهیّت اعتباری افعال حقوقی». مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره 11.
عمید، حسن. (1390). فرهنگ فارسی عمید. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
غزالی، محمد. (1404 ق). المستصفی من علم الاصول. قاهره: دارالفکر.
فلسفی، هدایت الله. (1390). صلح جاویدان و حکومت قانون؛ دیالکتیک همانندی و تفاوت. تهران: فرهنگ نشر نو.
فلسفی، هدایت­الله. (1395). حقوق بین­الملل معاهدات. تهران: فرهنگ نشر نو.
قاری­سیّدفاطمی، سیّدمحمد؛ پیری، حیدر؛ محمودی، سیّدهادی. (1398). «کشف قاعده حقوقی از طریق قیاس توسط دیوان بین­المللی دادگستری». فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 50، شماره 3.
قاری­سیّدفاطمی، سیّدمحمد؛ پیری، حیدر؛ محمودی، سیّدهادی. (1400). «کاربست استدلال قیاسی در نظام حقوق کیفری بین­المللی؛ نبایدها، بایدها و شایدها». پژوهش حقوق کیفری، دوره 9، شماره 35.
کاتوزیان، ناصر. (1377). فلسفه حقوق. تهران: شرکت سهامی انتشار.
محسنی، مرتضی؛ کلانتریان، مرتضی. (1389). نظریات اداره حقوقی وزارت دادگستری در زمینه مسائل کیفری. تهران: انتشارات جاودانه.
Hunter, Dan. (2001). “Reason is too Large: Analogy and Precedent in Law”. Emory Law Journal, Vol.50.
Teitelbum, Joshua C. (2015). Analogical Legal Reasoning: Theory and Evidence: Theory and Evidence. American Law and Economics Review, Vol.17, No.1.
Cross, Rupert. (1968). Precedent in English Law. Oxford.
1907 Hague Convention IX on Bombardment by Naval Forces in Time of War.
1907 Hague Regulations on Land Warfare
Alabama claims of the United States of America against Great Britain, RIAA, 1872, Vol.XXIX.
Becker, Lawrence. (1973). “Analogy in Legal Reasoning”. Ethics, The University of Chicago Press, Vol.83.
Bryan A. Garner. (2009). Black’s Law Dictionary, West Publishing Co.
Coenca Bros. v. Germany, Decisions of the Mixed Greco-German Arbitral Tribunal, Between Greece and the Federal Republic of Germany, (1927).
Decision of the British Claims in the Spanish Zone of Morocco Case, Great Britain v. Spain, RIAA. (1924).
Dispute between the Compagnie d’Electricite de Varsovie and the Municipality of Warsaw, (Asser, Sole Arbitrator, 30 November 1929, In International Law Reports, Elihu Lauterpacht, Cambridge University Press.
Kiriadolou v. Germany, Decisions of the Mixed Greco-German Arbitral Tribunal, Between Greece and the Federal Republic of Germany. (1930).
Kopelmanas, Lazare. (1937). Custom as a Means of the Creation of International Law. BYIL, Vol.18.
Lamond, Grant. (2008). Precedent and Analogy in Legal Reasoning. Stanford Encyclopedia of Philosophy.
Lauterpacht, H. (1937). Private Law Sources and Analogies of International Law. London: Longmans.
PCA, Russian Claim for Interest on Indemnities (Damages Claimed by Russia for Delay in Payment of Compensation Owed to Russians Injured during the War of 1877-1878, Russia v. Turkey, Award of the Tribunal, The Hague, 11 November 1912.
Permanent Court of Arbitration, Muscat Dhows Case (France v. Great Britain), Award of the 8 August 1905.
The Franco-Polish Convention of 6 February 1922.
Websters Third International Dictionary of the English Language Unabridged. (1993). Chicago: Encyclopedia Britannica.
Langenbucher, Katja. (1998). “Argument by Analogy in European Law”. Cambridge Law Journal, Vol.57(3).
Philip, S; James, M. (1962). Introduction to English Law. Butter Worths.
Tiscornia, Daniela. (1994). “Three Meanings of Analogical Reasoning in Law”. Information & Communications Technology Law, Vol.3, No.2-3.
Guillaume, Gilbert. (2011). “The Use of Precedent by International Judges and Arbitrators”. Journal of International Dispute Settlement, Vol.2, No.1.
 
مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب
دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 11
ناشر
مهر 1402
صفحه 250-226

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار