ارزیابی دیدگاه تأثیر شرط باطل در ایجاد حق فسخ برای مشروط له در فقه و حقوق ایران با نگاهی به نظام‌های حقوقی خارجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فقه و حقوق خصوصی، دانشکده فقه و حقوق، دانشگاه و مدرسه عالی شهید مطهری، تهران، ایران.

2 دانش‌آموخته مقطع دکتری، فقه و حقوق خصوصی، دانشکده فقه وحقوق، دانشگاه و مدرسه عالی شهید مطهری، تهران، ایران.

10.22034/mfu.2024.140485.1387

چکیده

شروط باطل گاهی موجبات اختلال اصل عقد را فراهم می‌کند، مانند شروط خلاف مقتضای ذات عقد، گاهی موجب جهل به عوضین می‌شود و گاهی نیز از قبیل این دو قسم اخیر نیست. در دو صورت اول موجب بطلان عقد می‌شود، ولی در صورت سوم بنابر نظر مشهور موجب بطلان عقد نمی‌شود، لکن در اینکه آیا می-تواند بر عقد اثرگذار باشد یا نه؟ میان صاحب‌نظران اختلاف‌نظر جدی وجود دارد. بنابرنظر مشهور، اثرگذاری این گونه شروط بر عقد در قالب اعطای حق فسخ برای مشروط‌له ظهور پیدا کرده است. این پژوهش با روش تحلیلی – توصیفی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای در پی پاسخ به این سوال است که آیا شروط موردبحث موجب حق فسخ برای مشروط‌له می‌شود؟ فقهیان و حقوق‌دانان در این زمینه چه دیدگاه یا دیدگاه-های مطرح کرده‌اند؟ آیا اعطای حق فسخ برای مشروط‌له با موازین فقه معاملات سازگاری دارد؟ موضوعه نظام‌های حقوقی معاصر در این زمینه چیست؟
برآیند تحقیق نشان می‌دهد که گرچه دیدگاه ثبوت مطلق حق فسخ بدون تبعیت از قید و شرطی وفق مبانی و مستندات خیار تخلف از شرط است؛ ولی اصل استقرار قرارداد و اصل تمسک به امر غیرقانونی زمینه‌های سوق به دیدگاه تفصیل میان علم و جهل مشروط‌له نسبت به فساد شرط را ببیشتر فراهم می‌کند و از این حیث با منطق فقهی و حقوقی تناسب بیشتری دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Evaluating the view of the effect of the void clause in establishing the right of termination for constitutional law in Imamiyyah jurisprudence and Iranian law with a view to foreign legal systems.

نویسندگان [English]

  • morteza chetsazyan 1
  • morteza chitsazian 2
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Private Law, Faculty of Jurisprudence and Law, Shahid Motahari University, Tehran, Iran.
2 Ph.D. student, jurisprudence and private law, faculty of jurisprudence and law, Shahid Motahari University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

the contract, sometimes it causes ignorance of the other parties, and sometimes it is not like these last two types. In the first two cases, it causes the nullity of the contract, but in the third case, according to popular opinion, it does not cause the nullity of the contract, but whether it can affect the contract or not? There is a serious difference of opinion among experts. According to popular opinion, the effect of such conditions on the contract has appeared in the form of granting the right of termination for constitutional law.This research, with analytical-descriptive method and referring to library sources, seeks to answer the question whether the conditions in question give rise to the right to terminate the contract. What views or views have jurists and jurists put forward in this field? Is the granting of the right of termination for a conditional agreement compatible with the standards of transaction jurisprudence? What is the position of contemporary legal systems in this field?
The result of the research shows that although the point of view of absolute proof of the right of termination without following a condition according to the foundations and documentation is the option of violation of the condition; However, the principle of establishing the contract and the principle of adherence to the illegal matter provides the conditions leading to the detailed view of the knowledge and ignorance of the constitutional law regarding corruption, and in this respect, it is more compatible with jurisprudential and legal logic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • invalid terms
  • right of termination
  • conditional
  • establishment of contract
  • illegal matter
آخوند، محمد کاظم بن حسین خراسانی. (1406ق). حاشیه المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ابن ادریس، محمد بن احمد. (1420ق). السرائر. قم: موسسه النشر الاسلامی.
ابوالسعود، روضان محمد؛ منصور، محمد حسین. (1424ق). المدخل الی القانون. بیروت: منشورات الحلبیه الحقوقیه.
اسدی حلی، احمد بن محمد بن فهد. (1406ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
اصفهانی، محمد حسین. (1417ق). حاشیه کتاب المکاسب. قم: ذوی القربی.
انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب المکاسب. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
ایروانی، علی. (1406ق). حاشیه المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بجنوردی، سیدحسن. (1377ق). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
بزرگمهر، امیرعباس و مهرانی، غزالی. (1396ش). اصلاحات در قانون تعهدات فرانسه. تهران: انتشارات دانشگاه عدالت.
تبریزی، جواد بن علی. (1416ق). ارشاد الطالب فی شرح المکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان‌.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1391ش). دایره المعارف عمومی حقوق. تهران: گنج دانش.
ـــــــــــــ . (1392ش).  فرهنگ عناصر شناسی. تهران: گنج دانش.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام)‌، 1409ق.
حلبی، ابن زهره. (1417ق). غنیه النزوع. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
حلی، حسن بن یوسف. (1414ق). تذکره الفقها. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام).
خوانساری، موسی. (1371ق). منیه الطالب فی حاشیه المکاسب. تهران: المکتبه المحمدیه.
خویی، سیدابوالقاسم موسوی. (بی­تا). مصباح الفقاهه. قم: انصاریان.
ــــــــــــ . (بی­تا). موسوعة الامام الخوئی. قم:  مؤسسة الخوئی الإسلامیة.
رشتی، میرزا حبیب الله. (1407ق).  فقه الامامیه قسم الخیارات. قم: کتابفروشی داوری.
روحانی، سید محمد. (1406ق). المرتقی فی فقه الارقی. قم: دار الجلی.
روحانی، سیدمحمدصادق. (بی­تا). فقه الصادق (ع) (طبع قدیم). قم: نشرمولف.
زعبی، خالد و منذر. (1998م). المدخل الی علم القانون. اردن: مکتبه دار الثقافه للنشرو التوزیع.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1436ق). المختار فی احکام الخیار. قم: مؤسسه امام صادق (ع)‌.
سنهوری، عبدالرزاق. (بی­تا). الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، نظریه الاالتزام بوجه عام، مصادر الاالتزام. مصر: دار النشر للجامعات المصریه.
شهید اول، محمد بن مکی. (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
شهیدی، مهدی. (1397). شروط ضمن عقد. تهران: مجد.
الصده، عبد المنعم فرج. (بی­تا). اصول القانون. بیروت: دار النهضه العربیه.
طباطبایی قمی، سیدتقی. (1413ق). عمده المطالب فی التعلیق علی المکاسب. قم: کتابفروشی محلاتی.
طباطبایی، سیدعلی. (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدّلائل. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام)‌.
طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام. قم: دار الکتب الإسلامیة‌.
طوسی، محمد بن علی حمزه. (1408ق). الوسیله. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى- ره‌.
 عاملی حسینی، سیدجواد. (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح القواعد. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
فرج، توفیق حسن. (1409ق). المدخل للعلوم القانونیه. بیروت: الدار الجامعیه.
کاتوزیان، ناصر. (1396ش). قواعد عمومی قراردادها. تهران: گنج دانش.
کاده، زهران بن ابراهیم. (1428ق). الجهل بالاحکام الشرعیه و اثره فی فقه الاسلامی. دمشق: بی‌نا.
کاشانی، فیض. (1406ق). الوافی. اصفهان:  کتابخانه امام امیر المؤمنین علی(ع).
کاظم یزدی، سیدمحمد. (1421ق). حاشیه المکاسب. قم: موسسه اسماعیلیان، 1421ق.
کاظمی تستری، اسد الله. (بی­تا). مقابس الانوار. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام‌).
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. قم: دار الکتب الإسلامیة‌.
گلپایگانی، سیدمحمدرضا. (1390ق). التعلیقات على العروة الوثقی. قم: المطبعة العلمیة.
لاری، سیدعبدالحسین. (1418ق). التعلیقه علی المکاسب. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة‌.
مامقانی، محمدحسن. (1316ق). غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب‌. قم: مجمع الذخائر الإسلامیة‌.
مبارک، سعید عبدالکریم. (1982م). اصول القانون. موصل: دارالکتب للطباعه و النشر.
مجاهد، سیدمحمد. (بی­تا). المناهل. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام).
مغنیه، محمدجواد. (1421ق). فقه الامام الصادق (ع). قم: مؤسسه انصاریان.
موسوی خمینی، سیدروح الله. (1392ش). کتاب البیع. تهران: موسسه تنظیم نشر و آثار امام خمینی.
موسوی خویی، سیدمحمد تقی. (بی­تا). الشروط أو الالتزامات التبعیه فی العقود. قم: بیروت: دار المؤرخ العربی.
نائینی، محمد حسین. المکاسب والبیع. (1413ق). قم: النشر الاسلامی.
نجفی، محمد حسن. (1421ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌.
نجم­آبادی، میرزا ابوالفضل. (1421ق). الرسائل الفقهیه. قم: انتشارات مؤسسه معارف اسلامى امام رضا(ع).
نریمانپور، مهدی. (1402). تصحیح عقود نامعتبر در فقه و حقوق تطبیقی. دانشگاه و مدرسه عالی شهید مطهری.
همدانی، آقا رضا بن محمد. (1420ق). حاشیه کتاب المکاسب، قم: نشر مؤلف.
هندی، فاضل آبی. (1416ق). کشف اللثام والابهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
یوسفی­نژاد، سامان. (1399). مفهوم شبه در اندیشه اصولی مذاهب فقهی اهل سنت. دوفصلنامه تخصصی مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب. سال سوم. شماره دوم. صص 168-206.
 
 
Chantepie, G., & Latina, M. (2018). Le nouveau droit des obligations. Commentaire théorique et pratique dans l'ordre du Code civil. Dalloz.‏
Christos P. Kinanis.(2022). THE DEFENCE OF ILLEGALITY – “EX TURPI CAUSA NON ORITUR ACTIO” – THE CYPRUS APPROACH.
Confino.(2017). Réflexions sur le réputé non écrit dans le bail commercial après la loi Pinel; J. Lafond et alii, Code des baux, LexisNexis.
Fauvarque-Cosson, B., & Mazeaud, D. (2008). Principes contractuels communs. Société de Législation Comparée: Paris.‏
Acosta Rodríguez, J. E., & Gual Acosta, J. M. (2021). La Sécurité Contractuelle Et Le Principe De Faveur Pour Le Contrat Une Vision À Partir Du Droit Transnational. Revista republicana, (30), 147-162.‏