نقش حاجت در اعتبار ادله اثبات در امورکیفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، گروه فقه شافعی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.ایران.

2 استادیار، گروه فقه شافعی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.ایران.

3 دانشیار، گروه فقه شافعی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22034/mfu.2023.138745.1246

چکیده

تحولات جوامع بشری موجب ایجاد حاجت‌های مختلفی شده که برآورده ‌‌‌‌‌نکردنشان متضمن عسر و حرج بوده؛ لذا فقه اسلامی در تشریع احکام، توجه ویژه‌ای به رفع حاجات مردم نموده است. این اهتمام از طرف همه مذاهب با وجود تفاوت نگرش آنان در طول تاریخ قابل مشاهده است؛ هرچند که میزان توجه به این مسأله در میان فقهای اهل سنت بیش از فقهای امامیه بوده و این امر در فتاوی و احکام قضایی آنها نمود بیشتری داشته است. یکی از عرصه‌های توجه به حاجت، بحث ادله اثبات دعوا به‌صورت کلی و ادله اثبات جرم به‌طور خاص است. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای انجام شده، بیان می‌دارد؛ باتوجه به این‌که بیّنه هر چیزی است که حقیقت را آشکار می‌کند، به‌نظر می‌رسد با پذیرش قراین به‌عنوان دلیل و مشروعیت استنباط حکم بنا بر وجود حاجت که از فقهای متقدم و در ابواب مختلف فقهی صورت گرفته، امکان تعمیم آن در توسعه ادله اثبات جرایم کیفری نیز وجود داشته باشد؛ به‌ویژه زمانی که بیشترین یا تنها ادله اثبات، دلایلی باشد که مبتنی بر حاجات مردم است. بنابراین استناد به حاجت برای جواز بهره‌گیری از ابزار و شیوه‌های جدید اثبات جرم همانند تصویر، صدا و امثال آنها نه تنها با مقاصد شریعت منافاتی ندارد بلکه در راستای تحقق عدالت می‌باشد. بدیهی است در کنار استفاده از ادله سنتی، موارد جدید نقش مکمل و در صورت نبودشان، بنابر حاجت، نقش جایگزین دارند؛ و زمانی می‌توان به آنها به‌عنوان دلیل شرعی استناد جست که در صحت انتسابشان به فرد تردیدی نباشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Role of Need in Validity of Verifying Reasons of Criminal Affairs

نویسندگان [English]

  • amene rahmani 1
  • naser marivani 2
  • mohamad adel ziaey 3
1 PHD student, Shafi’i jurisprudence group, Faculty of Law Theology and Political Sciences, Science and Research Branch Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Shafi’i jurisprudence group, Faculty of Law Theology and Political Sciences, Science and Research Branch Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Associate Professor, Shafi’i jurisprudence group Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran
چکیده [English]

Changes in human societies have created various needs that, if not met, would cause distress and constriction. Islamic jurisprudence has therefore paid special attention to meeting the needs of people. Throughout history, this effort is seen in all religious schools, despite differences in their attitudes. However, Sunni jurists have paid more attention to it than Shi'ites, and subsequently, it is more apparent in their fatwas and judicial decrees. One area of focus in meeting needs (ḥᾱjᾱt) is the substantiation of claims in general and the substantiation of crimes in particular. Using the library and analytical-descriptive method, this research proves that since proof is something that makes the truth obvious, seemingly through accepting indications as proof and the legitimacy of inferring religious laws based on the availability of needs, which has been a common way between early jurists in different jurisprudential matters, the possibility of extending it to criminal cases is valid as well, especially if the most proofs or the only ones are based on people's needs. Therefore, relying on needs for permitting the use of new strategies and methods of proving a crime, such as image, voice, and so forth, not only does not contradict the purposes of Shari'a, but is also compatible with actualization of justice. Obviously, in addition to utilizing traditional evidence, new cases have a complementary role, and if they are not available, they have a substitute role as required; also, they can be cited as legal reasons when there is no doubt in the authenticity of describing them to people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • proof of crime
  • criminal affairs
  • evidence
  • need
  • necessity
  • context

مراجع

ابن فارس، ابوالحسین. (1399ق). معجم مقاییس­اللغة. بیروت: دار الفکر.
ابن فرحون، ابراهیم. (1995م). تبصرة الحکام فی أصول الأقضیة و مناهج الأحکام. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌حزم، علی. (بی‌تا). المحلّی بالآثار. بیروت: دار الکتب ­العلمیة.
ابن رجب، عبدالرحمن. (1413ق). القواعد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌رشد، ابوالولید. (1425ق). بدایةالمجتهد و نهایة المقتصد. قاهره: دار العقیدة.
ابن‌قدامه مقدسی، عبدالرحمن. (1414ق). الشرح الکبیر. مصر: دار الهجر.
ابن قدامه مقدسی، عبدالرحمن. (بی‌تا). المغنی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن القیم، محمد بن ابی بکر. (بی‌تا). الطرق الحکمیة فی السیاسة الشرعیة. الریاض: دار عالم الفوائد.
ابن‌نجیم، زین الدین. (1413ق). الاشباه و النظائر. بیروت: دارالکتب العلمیّة.
ــــــــــــ . (بی‌تا). البحر الرائق فی شرح کنز الدقائق. بیروت: دارالکتاب الإسلامی.
ابوالحاج، زیاد عبدالحمید محمد. (2005م). دور القراین الحدیثة فی الاثبات فی الشریعة الاسلامیة. رسالة ماجستیر. الغزه: الجامعة الغزة.
بهوتی، ابن‌ادریس. (1402ق). کشاف القناع عن متن الإقناع.  لبنان: دار الفکر.
جرجانی، علی بن محمد. (1985م). کتاب التعریفات. بیروت: مکتبة لبنان.
 جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1392ش). ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش.
 ـــــــــــ . (1375). دایرةالمعارف حقوق مدنی و تجارت. تهران: انتشارات  مشعل آزادی
 جوینى، امام­الحرمین. (1412ق). البرهان فی أصول الفقه. مصر: دار الوفاء.
 حاتمی، مهدی و اسدی، امید. (1398ش). مقاله «خاستگاه حقوق بزه‌دیده در اسلام و ایران در مقایسه با اساسنامه دیوان کیفری بین المللی»، دو فصلنامه  مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب. سال دوم، شماره اول. 123-146.
 الحایری، السید الکاظم. (1415 ق). القضاء فی الفقه الاسلامی. قم: مجمع الفکرالاسلامی.
 خالد، کوثراحمد. (بی‌تا). الاثبات الجنایی بالوسایل العلمیة. دار التفسیر.
 راغب اصفهانی، حسین. (1404ق). المفردات فی غریب القرآن. تهران: نشر کتاب.
 زبیدی، محمد. (بی‌تا). تاج العروس. کویت: بی‌نا.
 زحیلی، وهبه. (1418ق). نظریة الضروة الشرعیة مع القانون الوضعی. بیروت: مؤسسة الرسالة.
 ـــــــــ . (1402ق). وسایل الاثبات فی الشریعة الاسلامیة فی المعاملات المدنیة والاحوال الشخصیة. دمشق: مکتبه دارالبیان.
زرقا، احمد. (1998م). شرح القواعد الفقهیه. تصحیح: احمدزرقا. دمشق: دار القلم.
 زرقانی، عبدالباقی. (۱۴۲۲ق). شرح الزرقانی علی مختصر خلیل. بیروت: دار الکتب العلمیة.
 زرکشی، شمس الدین. (۱۴۱۳ق). شرح الزرکشی علی مختصر الخرقی. بی‌جا: دار العبیکان.
 زیلعی، عثمان. (بی‌تا). تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق. بیروت: دار الکتاب الإسلامی.
 سرخسی، محمد. (1414ق). المبسوط. بیروت: دار الکتب العلمیة.
سید مرتضی، علی. (بی‌تا). الإنتصار فی انفرادات الإمامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
سیوطی، جلال الدین. (1415ق). الاشباه و النظائر فی قواعد و فروع فقه الشافعیة. بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
شاطبی، ابواسحاق. (بی‌تا). الموافقات فی اصول الشریعة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
شبیر، محمدعثمان. (1428ق). القواعد الکلیة و الضوابط الشرعیة فی الشریعة الإسلامیة. عمّان: دار النفائس.
شریف مرتضی، علی. (1405ق). الرسایل. قم: دار القرآن الکریم.
شعبانی، جمال الدین. (1399). جایگاه ادله الکترونیک در فقه و حقوق ایران. بی‌جا: آفتاب گیتی.
شوکانی، محمد. (بی‌تا) .فتح القدیر. بیروت: دار ابن ‌کثیر.
شهید اول، محمد. (1412ق). الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة.  قم: موسسة النشر الاسلامی.
ـــــــــ . (1410ق). اللمعه الدمشقیه فی الفقه الامامیه. بیروت: دار التراث الاسلامیه.
شیرازی، ابراهیم. (بی‌تا). المهذب. بی­جا: بی‌ناز
صانعی، یوسف. (۱۳۸۸ش). استفتائات قضایی. قم: پرتو خورشید.
طوسی، محمد. (بی‌تا). الخلاف فی الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ــــــــــــ . (بی‌تا). النهایة. قم: انتشارات قدس محمدی.
عجم، رفیق. (بی‌تا). موسوعة مصطلحات اصول الفقه عند المسلمین. بیروت: مکتبة لبنان.
عزایزة، عدنان حسن. (1990م). حجیة القراین فی الشریعة الاسلامیة. اردن: دار العمار.
عسلی، محمدطلال. (2011م). احکام اجراء الشهاداة بالاوسایل الحدیثة. منبع الکترونیکی http://yarab.yabesh.ir/yarab/handle/yad/410682
عطار، حسن. (بی‌تا). حاشیة عطار علی شرح الجلال المحلی. بیروت: دار الکتب العلمیه.
 عطیه، ابراهیم. (2015م). اداء الشهادة بوسائل الإتصال الحدیثة فی منظور الفقه الاسلامی. مجلة کلیة الشریعة و القانون بطنطاء. جامعة الأزهر. المجلد۳۰. العدد۴.
 عظیم­زاده، شادی. (1395ش). حقوق جزای عمومی. تهران: انتشارات دوراندیشان.
 العنزی، فیصل مساعد. (2007م). اثر الاثبات بوسایل التقنیة الحدیثة علی حقوق الانسان. ریاض: جامعة النایف العربیة للعلوم الامنیة.
غامدی، منصور محمد. (2005م). البیانات الحیویة. ریاض: جامعة نایف العربیة للمعلوم الامنیة.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (1998م). القاموس المحیط. بیروت: الرسالة.
قانون آیین دادرسی کیفری. ۱۳۹۲ش.
قانون تجارت الکترونیکی.1382ش.
قانون مجازات اسلامی. 1392ش.
قانون مدنی. 1314ش.
قرارات المجمع الفقهی الإسلامی لرابطة العالم الإسلامی. (1424ق). العدد السابع عشر. مجلة المجمع الفقه الاسلامی. المنعقدة فی الفترة من: 19- 23/ 10/ 1424ق. جده.
قرطبی، محمد بن احمد. (2006م). الجامع لأحکام القرآن. بیروت: الرسالة.
قلعه­جی، محمد. (1408ق). معجم لغة الفقهاء. بیروت: دار النفائس.
قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن. (1387ش). جامع الشتات. تهران: دانشگاه تهران،
کاسانی، علاءالدین. (1418ق). بدائع الصنائع فی ترتیب ­الشرائع. بیروت: دار الکتب العلمیة.
قرارات المجمع الفقهی الإسلامی لرابطة العالم الإسلامی. (1424ق). مجلة مجمع الفقه الاسلامی. قرار رقم ۶/۳/۵۴، العدد رقم۶. جدة.
مرغینانی، علی. (بی‌تا). الهدایة شرح البدایة. بی­جا: بی‌نا.
ــــــــــ . (بی‌تا). بدایة المبتدی، قاهرة: محمد علی صبح.
صحیح مسلم، مسلم بن الحجاج. (1427 هـ). صحیح مسلم. الریاض: دار طیبة للنشر و التوزیع.
مفید، محمد. (1410). المقنعة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
موذن زادگان، علی و مولابیگی، علی. (1400ش). بررسی حقوقی فقهی شهادت از راه دوربانگاهی به دیدگاه دادگاه کیفری یک استان تهران، فصلنامه علمی دیدگاه‌های حقوق قضایی. شماره 94. صص233ـ240.
نجفی، محمد حسن. (1374ش). جواهر الکلام. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
نووی، یحیی. (1412ق). روضة الطالبین و عمدة المفتین، المکتب الإسلامی. بیروت: دمشق.
وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیة الکویت. (1414ق). الموسوعة الفقهیة الکویتیة، مصر: دار الصفوة.
الیوبی، محمد. (1418ق). مقاصد الشریعة الإسلامیة و علاقتها بالأدلة الشرعیة. بی‌جا: دار الهجرة.
 
Chung, C. S., & Byer, D. J. (1998). The Electronic Paper Trail: Evidentiary Obstacles to Discovery and Admission of Electronic Evidence. BUJ sci. & tech. L., 4, 179.‏
Young, D . o,. (2017). "Advising the Corporate Client on the Duty to Preserve Electronic Evidence", See at: http:// www.Fbm.cam.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار