اعتبار رشد برای پایان حضانت در فقه امامیه و شناسایی شاخصۀ رشد در نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه وحقوق خصوصی،استادیار دانشگاه امام صادق(ع)، پردیس خواهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، پردیس البرز دانشگاه تهران.

https://doi.org/10.34785/j023.2021.006

چکیده

یکی از سازوکارهای حمایتی از فرزندان در نظام حقوقی ایران حضانت است. این تکلیف از ابتدای تولد بر دوش والدین است، اما در خصوص پایان و موعد آن ابهاماتی وجود دارد. علت این ابهام عدم صراحت قانونگذار در این خصوص است. باتوجه‌به اینکه موضوع حضانت «کودک» است، حقوق‌دانان پایان کودکی (یعنی بلوغ) را برابر با پایان حضانت می‌دانند، اما ازآنجاکه شناسایی خود مفهوم «کودک» محل اختلاف است، لذا این استدلال راه‌گشا نخواهد بود. طبق نظر مشهور فقهای امامیه، رسیدن توأمان به سن «بلوغ و رشد» به معنای پایان حضانت است. اما به‌دلیل مشخص نبودن مفهوم رشد، این نظر نیز موجب ابهام است. مقالۀ حاضر به شیوۀ تحلیلی‌ـتوصیفی و با مراجعه به اسناد کتابخانه-ای در پی آن است که این اختلاف‌ها را شناسایی و معیار مشخصی را برای پایان تکلیف حضانت مطرح کند. با عنایت به نظر مشهور فقها در خصوص شرط دانستن «بلوغ و رشد» برای پایان حضانت، بررسی مفاهیم مختلف رشد (اعم از مالی و غیرمالی)، توجه به مصالح فرزندان در جامعۀ کنونی و عرفی بودن شناسایی رشد، می‌توان به این نتیجه رسید که سن پایان حضانت تا زمانی قابل توسعه است که متخصصان و کارشناسان فرزندان را برای ادامۀ زندگی مستقل رشید تشخیص ‌دهند. پژوهش‌های موجود در این زمینه بسیار اندک و تنها ناظر به طرح بحث کلی سن حضانت است، اما این مقاله با بیان فروض مختلف رشد و توجه ویژه به منابع فقهی، راهکار اصلی را ارائه می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Growth validity for ending custody in Imamiya jurisprudence and identifying growth index in Iranian legal system

نویسندگان [English]

  • Maryam ul Sadat Mohaghegh Damad 1
  • Atie sadat Safavi Sohi 2
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Private Law, Imam Sadiq University, Women's Campus, Tehran, Iran.
2 Phd. student, Tehran University (Alborz Campus), Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the mechanisms for supporting children in the Iran’s law is custody. This task is the responsibility of parents from birth, but there are ambiguities about the end of this task. Given that the issue of custody is "child", lawyers consider the end of childhood (puberty), to be the end of custody, but since identifying the concept of "child" is a point of contention, so this thought will not be helpful. However, according to the opinion of shia jurists, reaching the age of "maturity and growth" is the end of custody, which is also ambiguous due to the lack of clarity of the concept of growth. The present research has been compiled in an analytical-descriptive manner by referring to library documents and it is identifying the differences and planning a specific age for the end of custody. Considering the well-known opinion of jurists, examining the various concepts of growth (both financial and non-financial), paying attention to the current society and the customary nature of growth recognition we can say the end of custody can be extended until experts recognize children to continue independent life. There is very little research in this area and their general argument is the age of custody, but this article offers the main solution by stating different assumptions of growth and paying special attention to jurisprudential sources

کلیدواژه‌ها [English]

  • Custody
  • maturity
  • financial growth
  • non-financial growth
  • special growth
اسدى ­حلّى، جمال­الدین احمدبن‌محمد (1413ه.ق)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
اسدى ­حلّى، جمال­الدین احمدبن‌محمد (1407ه.ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
انصافداران، محمدرضا (1391)، بررسی تطبیقی وظایف حرفه‌ای وکیل دادگستری، تهران: انتشارات جنگل.
انصارى ­شیرازى، قدرت­الله، و پژوهشگران مرکز فقهى ائمۀ اطهار (1429ه.ق)، موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها، چ1، قم: مرکز فقهى ائمۀ اطهار(ع).
انصاری، مسعود، و طاهری، محمدعلی (1384)، مجموعه دانشنامۀ حقوق خصوصی (1)، چ1، تهران: انتشارات مهراب.
بحرانى، حسین‌بن‌محمد (بی­تا)، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، چ1، قم: مجمع البحوث العلمیه.
بروجردی، لیلی (1386)، تدبیر قانونی در سن ازدواج، چ1، تهران: انتشارات اطلاعات.
بهجت­ گیلانى ­فومنى، محمدتقى (1426ه.ق)، جامع المسائل، چ2، قم: دفتر آیت­الله بهجت.
جبعی ­عاملى، زین­الدین‌بن‌على (1410ه.ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، چ1، قم: بی‌نا.
جعفری ­لنگرودی، محمدجعفر (1372)، ترمینولوژی حقوق، چ6، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
جعفری ­لنگرودی، محمدجعفر (1382)، مجموعه محشی قانون مدنی، چ2، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
حرّ عاملى، محمدبن‌حسن (1409ه.ق)، وسائل الشیعه، چ1، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
حسینى­ سیستانى، سیدعلى (1417ه.ق)، منهاج الصالحین، چ5، قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانى.
حسینى ­شیرازى، سیدصادق (1425ه.ق)، التعلیقات على شرائع الإسلام، چ6، قم: انتشارات استقلال.
حلّى، نجم­الدین جعفربن‌حسن (1408ه.ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چ2، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
خوانسارى، سیداحمدبن‌یوسف (1405ه.ق)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چ2، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
سبزوارى، سیدعبدالأعلى (بی­تا)، جامع الأحکام الشرعیه، چ9، قم: مؤسسه المنار.
شبیرى ­زنجانى، سیدموسى (1419ه.ق)، کتاب نکاح، چ1، قم: مؤسسۀ پژوهشى راى‌پرداز.
صفایی، حسین، و امامی، اسداله (1386)، حقوق خانواده، چ4، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
طباطبایى، سیدمحمدحسین‏ (1417ه.ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، چ5، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‏.
طباطبایى ­حائرى، سیدعلى‌بن‌محمد (1409ه.ق)، الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع- حدیقه المؤمنین، چ1، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى(ره).
طباطبایى ­حائرى، سیدعلى‌بن‌محمد (1418ه.ق)، ریاض المسائل (ط‌ـ الحدیثه)، چ1، قم: مؤسسۀ آل البیت (ع).
طبرسى، فضل‌بن‌حسن‏ (1372)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، چ3، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طوسى، ابوجعفر محمدبن‌حسن (1407ه.ق)، الخلاف، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
طوسى، ابوجعفر محمدبن‌حسن (1408ه.‍ق)، الوسیله إلى نیل الفضیله، چ1، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى(ره).
طوسى، ابوجعفر محمدبن‌حسن (بی‌تا‏)، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
عاملى، محمدبن‌مکى (1410ه.‍ق)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه، چ1، بیروت: دار التراث-الدار الإسلامیه.
عدل، مصطفی (1385)، حقوق مدنی، چ2، قزوین: انتشارات طه.
فاضل ­مقداد، جمال­الدین مقدادبن‌عبدالله (1419ه.ق)، کنز العرفان فى فقه القرآن، تحقیق: سیدمحمد قاضى، چ1، بى جا: مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى.
قاسم­زاده، سیدمرتضی؛ ره‌پیک، حسن و کیایی، عبدالله (1382)، تفسیر قانون مدنی (اسناد، آراء و اندیشه­های حقوقی)، تهران: انتشارات سمت.
کلینى، ابوجعفر محمدبن‌یعقوب (1407ه.ق)، الکافی، چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
کاتوزیان، ناصر (1383)، حقوق خانواده، چ6، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1379)، قواعد عمومی قراردادها، چ5، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کار، مهرانگیز (1380)، ساختار حقوقی در نظام خانوادگی ایران، تهران: انتشارات روشنگران.
گرجی، ابوالقاسم؛ صفایی، حسین؛ عراقی، عزت‌الله؛ امامی، اسدالله؛ قاسم‌زاده، مرتضی؛ صادقی، محمود و دیگران (1388)، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، چ1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
محقق­داماد، سیدمصطفی؛ قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، سیدحسن و عبدی‌پور، ابراهیم (1389)، حقوق قراردادها در فقه امامیه، چ1، تهران: سمت.
محقق­داماد، مریم‌السادات (1388)، سن ازدواج در فقه امامیه و قانون مدنی ایران، رهنمون، 9 و 10.
مرعشى ­شوشترى، سیدمحمدحسن (1427ه.ق)، دیدگاه‌هاى نو در حقوق، چ2، تهران: نشر میزان.
معاونت آموزش قوۀ قضاییه (1388)، آسیب‌شناسی فقهی قوانین حقوق مدنی، چ1، تهران: انتشارات جنگل.
معاونت آموزش قوۀ قضاییه (1387)، رویۀ قضایی ایران در ارتباط با دادگاه‌های خانواده، چ1، تهران: جنگل.
معاونت آموزش قوۀ قضاییه (1387)، مجموعه نشست­های قوۀ قضاییه (مسائل قانون مدنی)، تهران: انتشارات جاودانه.
مقصودی، مراد (1391)، حقوق مدنی (1): اشخاص و محجورین، چ2، تهران: انتشارات خرسندی.
مکارم ­شیرازى، ناصر (1428ه.ق)، احکام بانوان، چ11، قم: انتشارات مدرسۀ امام على‌بن‌ابى‌طالب(ع).
موسوی ­بجنوردی، سیدمحمد­ (1386)، اندیشه­های حقوقی (حقوق خانواده)، به کوشش ابوالفضل محمدزاده، چ1، تهران: انتشارات مجد.
نجفى، محمدحسن (1404ه.ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ7، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
قانون األحوال الشخصیة رقم 25 لسنة 1920 المعدل بالقانون 25 لسنة 1929 المعدل بالقانون 100 لسنة 1985 األحوال الشخصیة رقم 25 لسنة 1920 ) بأحکام النفقة وبعض مسائل األحوال الشخصیة
نوران، سید احمد. (20201). https://carnegieendowment.org/sada/85081