حقوق زنان در خوانش مقاصدی «طاهر الحدّاد»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده‌ی علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

https://doi.org/10.34785/J016.2021.752

چکیده

در جهان امروز، فلسفه‌ی شریعت و چگونگی تعامل شریعت(امر ثابت) با مسائل اجتماعی(در بیشتر موارد امر متغیرِ متحول) و نیز تقسیم‌بندی دین و شریعت، از جمله‌ی مهم‌ترین دغدغه‌ها و دل‌مشغولی‌های نواندیشان مسلمان است. بدیهی است چگونگی خوانش از نص(متن دینی) و توجه به مبانی و روح و مقاصد آن، در شیوه‌ی ارتباط دین و شریعت با امر واقع اثرگذار است. طاهر حدّاد با درک ضرورت وجودی اجتهاد و نیز تأکید بر نقش اساسی شریعت اسلامی در حمایت از حقوق بشر، به بازخوانی رویکردهای پیشین در ارتباط با این موضوع می‌پردازد. مقاله‌ی حاضر با هدف معرفی رویکردی نو در اجتهاد فقهی-مقاصدی و بازپژوهی برخی اجتهادات در حوزه‌ی حقوق بشر، با استفاده از روش توصیفی-تفسیری، به تبیین آموزه‌های طاهر حداد پرداخته است. وی با خوانش خاصی از نظریه‌ی مقاصدی، دیدگاه‌های مبتنی بر صورت‌گرایی و ظاهرگرایی فقهی را نقد کرده است و میان روح دین و شریعت و مقاصد آن، با ظاهر احکام تمایز جوهری قایل شده و بیان از آن دارد که برخی احکام در طول زمان، باتوجه به مبانی و روح حاکم بر آن می‌تواند متحول شود و در این میان، ثوابت دین را از متغیرات آن بازمی‌شناسد. در ارتباط با حقوق زنان، او قائل به برابری حقوق زن و مرد است؛ چه این‌که هدف و روح دین اسلام، در راستای تحقق آزادی و برابری میان انسان‌ها بوده و بر همین اساس، ضمن توجه به تفسیر و خوانشی مقصدمحور، تمامی صورت‌های مبتنی بر نابرابری میان انسان‌ها را مغایر روح و مقاصد دین و شریعت می‌داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Women's rights in "Tahir al-Haddad" Maqasidieh interpretation

نویسنده [English]

  • ahmad Fallahi
Assistant Professor of Criminal Law and Criminology, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran. a.falahi@uok.ac.ir
چکیده [English]

In today world, the philosophy of Shari'a and how the Shari'a (fixed matter) interacts with social issues (in most cases the changing variable matter) as well as the division of religion and Shari'a are among the most important concerns and preoccupations of Muslim thinkers. It is obvious that how to read the text (religious text) and pay attention to its principles, spirit and purposes, is effective in the method that religion and Sharia are related to reality In this regard. one of the issues that has led to many different approaches among Muslim thinkers is the position of women's rights in Islamic law. Among the religious thinker who have dealt with the above-mentioned subjects is Tahir Haddad, a Tunisian thinker, writer and literate. In this article, his teachings are explained by using a descriptive-interpretive method. In connection with the present issue, Tahir Haddad, with a special reading of Maqasid theory, has criticized the views based on jurisprudential formalism, and has made a substantial distinction between the spirit of religion and its goals and the form of rulings; According to the principles and the spirit that governs it, and in the meantime, recognizes the constancy of religion from its variables. In relation to women's rights, he believes in equal rights for men and women; What is more, the goal and spirit of Islam is in the direction of achieving freedom and equality among human beings, and accordingly, while considering the purposeful interpretation and reading, it considers all forms based on inequality between human beings contrary to the spirit and goals of religion and sharia.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maqasid(purposes) of Sharia
  • Philosophy of Religion
  • Women's Rights
  • Interpretation
  • Text
  • human rights
ابن فارس، ابوالحسن احمد، 1399ه.ق، معجم مقایس اللغة، الجزء الثانی، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، دارالفکر، بیروت.
ابو مؤنس، رائد نصری جمیل، 2001، التعلیل بالحکمه و أثره فی قواعد الفقه و أصوله، کلیه دراسات العلیا، الجامعه الاردنیه.
ابوزید، نصر حامد، 2004، دوائرالخوف؛ قراءة فی خطاب المراة، الطبعة الثالثة، المرکز الثقافی العربی.
ابوزید، نصر حامد، 2014، مفهوم النص؛ دراسه فی علوم القرآن، الطبعه الاولی، المرکز الثقافی العربی.
ابوزید، نصرحامد، 1994، نقد الخطاب الدینی، الطبعة الثانیة، سینا للنشر.
اقبال، محمد، 1390، تجدید بنای اندیشه‌ی دینی در اسلام، ترجمه مسعود نوروزی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه امام صادق.
امیدی، جلیل، 1388، سنت نبوی و عدالت کیفری، فصلنامه‌ی حقوق، دوره‌ی39، شماره‌ی 4، دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، زمستان.
امین، قاسم، بی‌تا، الاعمال الکاملة، تحقیق محمد عمارة، دارالشروق.
آمدی، سیف‌الدین ابی الحسن علی بن ابی علی بن محمد، بی‌تا، الاحکام فی اصول الاحکام، المجلد الثانی، دارالکتب العلمیة، بیروت.
البخاری، ابی‌عبدالله محمد بن عبدالرحمن، 1357 ه.ق، محاسن الاسلام و شرائع الاسلام، مکتبة القدسی.
بزا، عبدالنور، 2008، مصالح الانسان مقاربة مقاصدیة، الطبعة الاولی، المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
بن‌عاشور، محمد الطاهر، 2005، اصول النظام الاجتماعی فی الاسلام، الطبعة الاولی، دارالسلام.
الترمذی، ابی عبدالله محمد بن علی الحکیم، 1970، اثبات العلل، کلیة الآداب و العلوم الانسانیة، رباط.
الجابری، محمد عابد،2009، بنیة العقل العربی؛ دراسة تحلیلة نقدیة لنظم المعرفة فی الثقافة العربیة،  الطبعة التاسعة،  مرکز دراسات الوحدة العربیة.
جبرون، محمد، 1398، تاریخ اندیشه‌ی سیاسی در اسلام؛ جستارهایی در باب سه‌گانه‌ی اصالت، مدنیت و عقلانیت سیاسی، ترجمه‌ی یاسین عبدی، چاپ اول، نشر پارسه.
 ابن قیم الجوزیة، ابی‌عبدالله محمدبن ابی بکر بن ایوب، بی‌تا، مفتاح دارالسعادة و منشور ولایة العلم و الارادة، المجلد  الاول، تحقیق عبدالرحمن بن حسن بن قائد، دار عالم الفوائد.
حاج حمد، محمد ابوالقاسم، 2010، الحاکمیة، الطبعة الاولی، دارالساقی.
حاج حمد، محمد ابوالقاسم، 2011، القرآن والمتغیرات الاجتماعیة و التاریخیة، الطبعة الاولی، دارالساقی.
حاج حمد، محمد ابوالقاسم، 2012، العالمیة الاسلامیة الثانیة؛ جدلیة الغیب و الانسان والطبیعة، الطبعة الاولی، دار الساقی.
الحدّاد، الطاهر، 2011، امرأتنا فی الشریعة و المجتمع، درالکتاب اللبنانی، بیروت.
الدهلوی، شاه ولی‌الله ابی عبدالرحیم، 2005، حجة الله البالغة، تحقیق السید سابق، الجزء الاول، الطبعة الاولی، دارالجیل.
الراشد، محمد احمد، 1425، اصول الافتاء و الاجتهاد التطبیقی، الطبعة الثانیة، دارالمحراب.
الریسونی، احمد، 2010، مدخل الی مقاصد الشریعة، الطبعة الاولی، دارالکلمة.
الشاطبی، ابراهیم بن موسی بن محمد اللخمی الغرناطی، 1423، الموافقات فی اصول الشریعة، تحقیق محمد الاسکندرانی، الطبعة الاولی، دارالکتاب العربی.
شحرور، محمد، 2000، نحو اصول جدیدة للفقه الاسلامی، الطبعة الاولی، الاهالی للطباعة و النشر و التوزیع.
الشرفی، عبدالمجید، 2009، تحدیث الفکر الاسلامی، الطبعة الثانیة، دارالمدار الاسلامی.
الطوفی، نجم‌الدین، 1998، شرح مختصر الروضة، الجزء الثالث، تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، الطبعة الثانیة، بی‌نا.
الطوفی، نجم‌الدین، b1998 ، التعیین فی شرح الاربعین، تحقیق احمد حاج محمد عثمان، الطبعة الاولی، مؤسسة الریان و المکتبة المکیة.
العامری، ابی‌الحسن، 1408،  الاعلام بمناقب الاسلام، تحقیق احمد عبدالحمید غراب، الطبعة الاولی، دارالاصالة للثقافة و النشر والاعلام.
عبدالسلام، ابی محمد عزالدین عبدالعزیز، 1414،  قواعد الاحکام فی مصالح الانام، الجزء الاول، تحقیق طه عبدالرؤف سعد، مکتبة الازهریة.
عبده، محمد، 1993، الاعمال الکاملة، الجزء الاول، الطبعة الاولی، دارالشروق.
عطیة، جمال‌الدین، 2003، نحو تفعیل مقاصد الشریعة، المعهد العالمی للفکر الاسلامی، دارالفکر.
عمارة، محمد، بی‌تا، الاسلام و حقوق الانسان، دار عالم‌المعرفة، کویت.
غنوشی، راشد، 1381، آزادی‌های عمومی در حکومت اسلامی، ترجمه حسین صابری، چاپ اول، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
الفاسی، علال، 1993، مقاصد الشریعة الاسلامیة و مکارمها، الطبعة الخامسة، دارالغرب الاسلامی.
الفاسی، علال، 2011، دفاع عن الشریعة، تقدیم دریسا تراوری، دارالکتاب المصری.
فنایی، ابوالقاسم، 1392، اخلاق دین‌شناسی؛ پژوهشی در مبانی معرفتی و اخلاقی فقه، چاپ دوم، نشر نگاه معاصر.
القرافی، ابی‌العباس احمد بن ادریس الصنهاجی،1998، انوار البروق فی انواء الفروق، الجزء الاول، الطبعة الاولی، دار الکتب العلمیة.
المالکی، القاضی ابی‌بکر بن العربی المعافری، 1420، المحصول فی اصول الفقه، الطبعة الاولی، دارالبیارق.
محمدطه، محمود، 1969، الرسالة الثانیة من الاسلام، الطبعة الثالثة، بی‌نا.
محمدطه، محمود، 1979، تطویر شریعة الاحوال الشخصیة، الطبعة الثالثة، بی‌نا.
مصطفی، ابراهیم، بی‌تا، المعجم الوسیط، تحقیق مجمع اللغة العربیة، الجزء الاول، بی‌نا.
نعیم، عبدالله احمد، 1381، نواندیشی دینی و حقوق بشر، ترجمه‌ی حسنعلی نوریها، چاپ اول، انتشارات فرهنگ و اندیشه.
هویدی، فهمی، 2005، مواطنون لا ذمیون، الطبعة الرابعة، دار الشروق.