بررسی شرط عدم تمکین و ضمانت اجرای آن در فقه مذاهب خمسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی،دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

2 کارشناسی ارشد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی،دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

https://doi.org/10.34785/J016.2021.494

چکیده

زوجین بعد از نکاح وظایف متقابلی نسبت به یکدیگر پیدا می کنند که از جمله ی آنها تمکین است . تمکین در اصطلاح فقها عبارت است از اینکه زوجه برای اطاعت از استمتاعات جنسی زوج همیشه آمادگی داشته باشد .
یکی از مسائل پیرامون بحث تمکین در عقد نکاح ؛ درج شرط خلاف آن در ضمن عقد نکاح می باشد . بعضی از فقها تمکین را مقتضای ذات و درج شرط خلاف آن را باطل و برخی آن را مقتضای اطلاق عقد و درج شرط خلاف آن را صحیح می دانند .
در این نوشتار افزون برشناخت مفاهیم تمکین، مقتضا و شرط به بررسی صحت و عدم صحت شرط عدم تمکین در ضمن عقد نکاح و نیز بیان ضمانت اجرای آن از دیدگاه فریقین پرداخته شده است .حاصل بررسی موضوع آن است که در فقه امامیه تمکین در ذات عقد نکاح لحاظ نشده است، بلکه از آثار ظاهری و اساسی نکاح محسوب می شود. پس از بیان و بررسی قول موافقین و مخالفین، دیدگاه تحدید و تقیید شرط در ضمن عقد پذیرفته شد ؛ چرا که فعلیت و حلیت استمتاع در این دیدگاه تحقق یافته است و زوج به اختیار، حق خود را تا مرتبه ای تنزل داده است و در فقه اهل سنت تمکین مقتضای عقد است و شرط خلاف آن به علت مخالفت با مقتضای عقد، به اتفاق باطل اعلام شده است .

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

بررسی شرط عدم تمکین و ضمانت اجرای آن در فقه مذاهب خمسه

نویسندگان [English]

  • fatemeh rajaei 1
  • زهرا آیتی 2
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran..
2 Master, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran.
چکیده [English]

زوجین بعد از نکاح وظایف متقابلی نسبت به یکدیگر پیدا می کنند که از جمله ی آنها تمکین است . تمکین در اصطلاح فقها عبارت است از اینکه زوجه برای اطاعت از استمتاعات جنسی زوج همیشه آمادگی داشته باشد .
یکی از مسائل پیرامون بحث تمکین در عقد نکاح ؛ درج شرط خلاف آن در ضمن عقد نکاح می باشد . بعضی از فقها تمکین را مقتضای ذات و درج شرط خلاف آن را باطل و برخی آن را مقتضای اطلاق عقد و درج شرط خلاف آن را صحیح می دانند .
در این نوشتار افزون برشناخت مفاهیم تمکین، مقتضا و شرط به بررسی صحت و عدم صحت شرط عدم تمکین در ضمن عقد نکاح و نیز بیان ضمانت اجرای آن از دیدگاه فریقین پرداخته شده است .حاصل بررسی موضوع آن است که در فقه امامیه تمکین در ذات عقد نکاح لحاظ نشده است، بلکه از آثار ظاهری و اساسی نکاح محسوب می شود. پس از بیان و بررسی قول موافقین و مخالفین، دیدگاه تحدید و تقیید شرط در ضمن عقد پذیرفته شد ؛ چرا که فعلیت و حلیت استمتاع در این دیدگاه تحقق یافته است و زوج به اختیار، حق خود را تا مرتبه ای تنزل داده است و در فقه اهل سنت تمکین مقتضای عقد است و شرط خلاف آن به علت مخالفت با مقتضای عقد، به اتفاق باطل اعلام شده است .

کلیدواژه‌ها [English]

  • تمکین
  • شرط عدم تمکین
  • مقتضای عقد نکاح
  • امامیه
  • اهل سنت
ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد‌ (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‌.‌قم : دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
ابن تیمیه الحرانی الحنبلی، ابی العباس(1408). الفتاوی الکبری.بی جا: دارالکتب العلمیه.
ابن تیمیة الحرانی، عبد السلام (1404). المحرر فی الفقه على مذهب الإمام أحمد بن حنبل. الریاض : مکتبة المعارف.
ابن عابدین(1300).العقود دریة فی تنقیح فتاوی الحامدیه.بی جا:العامرة الامیریه.
ابن فارس بن زکریا‌ (1404). معجم مقائیس اللغة‌. قم : انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌ محقق/ مصحح: عبد السلام محمد هارون.
ابن قدامه، شمس الدین(بی تا). الشرح الکبیر.عربستان سعودی: دار الکتاب العربی للنشر والتوزیع.
ابن قدامه، موفق الدین ابن محمد،(1421). المقنع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل الشیبانی ، محقق: محمود الأرناؤوط، یاسین محمود الخطیب ، چاپ اول، جدة - المملکة العربیة السعودیة : مکتبة السوادی للتوزیع.
ابن منظور ،محمدبن مکرم(1414).لسان العرب،بیروت:دار الصادر.
ابن نجیم،زین الدین(بی تا).البحرالرائق.بیرت:داراحیاء التراث العربی.
انصاری، مرتضی بن محمد امین(1415).المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات- الحدیثیه،قم:کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد (1405).الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة‌ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
بخاری، عبدالله(1417).جامع الصحیح المختصر(صحیح بخاری)، بیروت: دارابن کثیر- الیمامه.
البعلی، أحمد(1408). الروض الندی شرح کافی المبتدی- فی فقه حنبل الشیبانی. الریاض: المؤسسة السعیدیة.
بهوتی الحنبلی، منصوربن یونس بن ادریس، (1402).کشاف القناع. لبنان : دارالفکر، للطباعه و النشر و التوزیع.
بهوتی، منصوربن یونس بن ادریس(بی تا). الروض المربع، بی جا: دار المؤید - مؤسسة الرسالة.
البهوتی الْخَلْوَتی، محمد (1432). حاشیة الخلوتی على منتهى الإرادات. سوریا : دار النوادر.
التجویری ، محمدبن ابراهیم (1430) . موسوعه الفقه الاسلامی . بی جا : بیت الأفکار الدولیة .
ترمذی، محمد بن عیسی(بی تا). جامع الصحیح سنن ترمذی . بیروت : دارالاحیاءالتراث العربی.
جرجانى، سید امیر ابو الفتح حسینى‌ (1404) .تفسیرشاهی. تهران: انتشارات نوید محقق/ مصحح: میرزا ولى الله اشراقى سرابى‌.
جزیری، عبدالرحمن(1419). الفقه علی المذاهب الاربعه و مذهب اهل البیت علیهم السلام . بیروت: دارالثقلین.
جمال، عبدالناصر(1387). موسوعة الفقه الاسلامی. قاهره : مجلس الاعلی للشئون الاسلامیه.
الجوینی، أبو المعالی(1428). نهایة المطلب فی درایة المذهب. بی جا: دار المنهاج.
حائری مازندرانی، زین العابدین(1296). ذخیرة المعاد . عظیم آباد : مطبع صبح صادق.
حصکفی، علاء الدین(بی تا). ردالمحتار علی الدر المختار. بی جا : مکتب رشیدیه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412). مفردات الفاظ القرآن. لبنان- سوریه:دارالعلم- الدار الشامیه.
رحیبانی، مصطفی السیوطی(1961ه.ق). مطالب اولی النهی. دمشق : المکتب الاسلامی.
زحیلی، وهبة(1418). الفقه الاسلامی و ادلته . دمشق : دارالفکر.
سعدی، ابوجیب(1408). القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً . دمشق – سوریه : دارالفکر.
سیستانی، علی(1416). منهاج الصالحین. قم: مکتب آیه الله العظمی السید السیستانی.
شریف مرتضى، على بن حسین موسوى‌.(1405) رسائل الشریف المرتضى‌.قم:دارالقران الکریم. محقق/ مصحح: سید مهدى رجائى‌.
شهیدثانی عاملی جبلی زین الدین بن علی (1412). الروضة البهیة فی شرح لمعة الدمشقیه . قم :دفتر نشر تبلیغات اسلامی.
شهیدثانی عاملی، جبلی زین الدین بن علی(1416). مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم : مؤسسه المعارف الاسلامیه.
شیرازی، أبو اسحاق (بی تا)، التنبیة فی الفقه الشافعی. بی جا: عالم الکتب
صافی، لطف الله(1420). هدایةالعباد. قم: موسسه سیده معصومه
طباطبایی، محمدحسین(بی تا). المیزان فی تفسیرالقرآن. قم :جامعه مدرسین.
طرابلسی المغربی، شمس الدین(1404). تحریر الکلام فی مسائل الإلتزام. بیروت: دار الغرب الإسلامی.
طریحی، فخرالدین(1408).مجمع البحرین.بی جا:الثقافة الإسلامیة.
طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن‌ ،(1387). المبسوط فی فقه الامامیه، محقق/ مصحح: سید محمد تقى کشفى ، ج4، چاپ سوم، تهران، ناشر المکتبه المرتضویه.
عاملی، شیخ حر محمدبن حسن(1409). وسائل الشیعه. لبنان : دارالاحیاءالتراث.
عبدالرحمان ، محمود (بی تا). معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیه . بی جا : بی نا.
علامه حلی،حسن بن یوسف (1413).قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام.قم:دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. محقق:گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی.
فیومى، احمد بن محمد (بی تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر مقرى‌. قم: منشورات دار الرضی‌.
قزوینی، محمدبن یزید ابوعبدالله(بی تا). سنن ابن ماجه. بیروت: دارالفکر.
قشیری، مسلم بن الحجاج(بی تا). صحیح مسلم. بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
قنبر پور، بهنام ؛ نقیبی، ابوالقاسم (1392). بررسی مشروعیت شرط عدم تمکین در عقد نکاح. 9 (33) . 130 تا 113 .
قنواتی، جلیل ؛ وحدتی شبیری، حسن؛ عبدی پور، ابراهیم(1379) ، حقوق قراردادها در فقه امامیه. بی جا: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت).
کاسانی، علاءالدین ابوبکر(1406). بدائع الصنائع. بیروت : دارالکتاب العربی.
الکلوذانی، أبو الخطاب ، محفوظ بن أحمد(1425). الهدایة على مذهب الإمام أحمد حنبل الشیبانی. بی جا: مؤسسة غراس.
کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب‌(1407).‌‌‌‌ الکافی( ط- الإسلامیة) . تهران: دار الکتب الإسلامیة‌ .
مجلسى اول اصفهانی، محمد تقى‌ (1406).‌روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور‌
محقق حلی، جعفربن حسن(1409). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام . تهران: انتشارات استقلال.
مراغه ای حسینی ، میر عبدالفتاح (1417). العناوین الفقهیه . قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مغنیه، محمد جواد (1421). فقه الإمام الصادق علیه السلام. قم‌: مؤسسه انصاریان.
المقدسی، أبو محمد بهاء الدین(1424). العدة شرح العمدة. قاهرة: دار الحدیث.
موسوی بجنوردی، حسن،(1419) القواعدالفقهیه. محقق/ مصحح: مهدى مهریزى- محمد حسن درایتى‌، ج3، چاپ اول، قم، نشرالهادیی.
موسوی خمینی، روح الله (1421) . البیع. تهران : مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینی، روح الله، (1404). تحریرالوسیله. قم : جامعه مدرسین.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1407). مصباح الفقاهه. قم : مکتبه الداوری.
نائینی غروی، میرزا محمد حسین(1373). منیة الطالب فی حاشیةالمکاسب. تهران: بی نا. مقرر: موسی بن محمد نجفی خوانساری.
نجفی ، محمد حسن (1404) . جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
نراقی، احمدبن محمد مهدی(1417). عوائد الایام فی بیان قواعدالاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
نوری محدث، میرزا حسین(1407). مستدرک الوسائل و مستنبط الوسائل. قم: مؤسسه آل البیت.
نووی، یحیی بن شرف الدین(1432-1431). المجموع شرح المهذب. بیروت: دارالفکر.
واسطی زبیدی، سید محمد مرتضی حسینی حنفی(1414). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت : دارالفکر للطباعه و النشر والتوزیع.
الیمنی الشافعی، ابوالحسین یحیی بن ابوالخیر (1421). البیان فی مذهب الامام الشافعی. جدة: دارالمنهاج.