مدلول عقل و کارکردهای آن در اصول فقه اهل سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و حقوق شافعی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

https://doi.org/10.34785/J016.2021.323

چکیده

از ابتدای تاریخ اجتهاد، نقش عقل در استنباط احکام، موضوعی چالش برانگیز بوده و هست. در میان موافقان و مخالفانِ نقش عقل در فرآیند استنباط، برخی از علمای اصولی اهل سنت توانسته‌اند به دور از افراط و تفریط، نقشی کاربردی برای آن بیابند و بدون عنوان کردن بخشی مستقل برای آن در کتب و مباحث خود، از آن به عنوان ابزاری مفید استفاده کنند. در کشاکش نقش حداقلی یا حداکثری عقل، گرچه هیچگاه به عقل آزادی تصمیمگیری داده نشده است؛ اما نقش آن در به کاربردن کتاب و سنت و اجماع و قیاس شرعی و غیره قابل انکار نیست. این تحقیق به صورت تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به بازخوانی نقش عقل در اصول فقه اهل سنت در اجتهاد پرداخته و به این نتیجه رسیده است که بیشترین نقش عقل، در تشخیص برائت اصلی و فهم مقاصد کلی تشریع و عملیات قیاس و تطبیق احکام در جامعه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The meant and functions of mind in the Principles of Sunni jurisprudence

نویسنده [English]

  • navid naghshbandi
Assistant Professor of Shafe'ee Jurisprudence and law, Humanities and Social Sciences Faculty ,University of Kurdistan, Sanandaj, IranIran
چکیده [English]

An important and challenging issue from the beginning of the history of Ijtihad is the role of mind in the inference of religious judgments. Some scholars in the Sunni have been able to find a useful role for it, far from excessive and worthless among the advocates and opponents, the maximal and minimal role of mind in the process of inference and Use mind as a useful tool without putting up an independent part for it in their books and discussions. Different roles of mind cannot be denied in the inference and understanding of religious purposes and religious comparison, although it has never been given free decision-making. This research is conducted analytically using library resources to review the role of reason in ijtihad based on the principles of Sunni jurisprudence and the result is that the greatest role of mind is in identifying the main being and understanding the general goals of the religion and comparative works and the implementation of religious laws within the community.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Deduction
  • Principles of jurisprudence in the Sunni people
  • mind
قرآن کریم
ابن تیمیة؛ احمد بن عبدالحلیم.(1391). درء تعارض العقل و النقل أو موافقة صحیح المنقول لصریح المعقول، تحقیق: محمد رشاد سالم، ریاض: دارالکنوز العربیة.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی.(1422). تلبیس ابلیس؛ دراسة و تحقیق: احمد بن عثمان المزید، ریاض: دارالوطن للنشر.
ابن حزم؛ علی ابن احمد بن سعید الظاهری (بی تا) الإحکام فی اصول الأحکام، تحقیق: احمد محمد شاکر، بیروت: دارالآفاق الجدیده.
ابن عاشور؛ محمد طاهر. (1421) .مقاصد الشریعه الاسلامیه، تحقیق و دراسه: محمد الطاهر المیساوی، اردن: دارالنفائس.
ابن عبد السلام؛ أبو محمد عز الدین عبد العزیز سلمی. (1421). القواعد الکبری الموسوم بقواعد الأحکام فی اصلاح الأنام، تحقیق: دکتر نزیه کمال احمد و دکتر عثمان جمعه، دمشق: دار القلم.
ابن قدامه؛ مقدسی. (2002).روضة الناظر و جنة المناظر، بیروت: موسسة الریان.
ابن ماجه؛ ابوعبدالله محمد بن یزید القزوینی الحافظ (بی تا) السنن، تحقیق: شعیب الارناووط، بیروت: موسسة الرسالة.
ابن منظور؛ محمد بن مکرم بن علی. (1416). لسان العرب، بیروت: داراحیاء التراث العربی و موسسه التاریخ العربی.
ابوداود؛ سلیمان بن اشعث ازدی سیستانی (بى تا) السنن، تحقیق: شعیب الارناووط، بیروت: دارالجنان.
 امامه؛ عدنان محمد. (1424). التجدید فی الفکر الاسلامی، بیروت: دارابن جوزی.
باقلانی؛ ابوبکر محمد بن طیب، قاضی (1957) کتاب التمهید، تصحیح: الاب رتشرد یوسف الیسوعی، بیروت: المکتبة الشرقیة.
بیهقی؛ ابوبکر احمد بن الحسین. (1412). معرفة السنن و الآثار، تحقیق: عبدالمعطی امین قلعجی، حلب _ القاهره: دارالوعی.
جوینی؛ عبد الملک بن عبد الله بن یوسف، أبو المعالی، امام الحرمین. (1418). البرهان فی أصول الفقه، دراسة وتحقیق: صلاح بن محمد بن عویضة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
حنفی؛ دکتر حسن.(2005 ). من النص الی الواقع، بیروت، دارالمدار الاسلامی.
زرکشی؛ محمد بن بهادر بن عبد الله، بدر الدین. (1413). البحر المحیط فی أصول الفقه، تحقیق: عبد القادر عبد الله العانی، کویت؛ دارالصفوة.
سرخسی؛ محمد بن احمد بن ابی سهل.(1414). اصول سرخسی، تحقیق: ابوالوفاء الافغانی، حیدرآباد، لجنه احیاء المعارف النعمانیه.
سمعانی؛ منصور بن محمد بن عبدالجبار. (1418). قواطع الادلة فی الاصول، دراسه و تحقیق: محمد حسن محمد حسن اسماعیل الشافعی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
شاطبی؛ ابراهیم بن موسی بن محمد لخمی. (1417) .الموافقات فی اصول الاحکام، دراسه و تحقیق: ابوعبیده مشهور بن حسن آل سلمان، بیروت: دار ابن عفان.
عجم؛ رفیق.(1998) موسوعه مصطلحات اصول الفقه عند المسلمین، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد.(1417ق). المستصفی من علم الاصول، دراسه و تحقیق: محمد بن سلیمان الاشقر، بیروت: موسسه الرساله.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد.(1970). المنخول من تعلیقات الاصول، تعلیقات: دکتر محمد حسن هیتو، دمشق: دارالفکر.
قرضاوی، یوسف، (1416) العقل و العلم فی القرآن الکریم، مصر: مکتبه وهبه.
قلعه­جی؛ محمد رواس.(1408)‌. معجم لغه الفقهاء،‌ بیروت: دارالنفائس.
منصور؛ دکتر محمد سعید شحاته. (1420).الادلة‌ العقلیة‌ و علاقتها بالنقلیة عند الاصولیین، خارطوم، الدار السودانیه.
نسائی، احمد بن شعیب ابوعبدالرحمن.(2012). کتاب السنن المعروف بالسنن الکبری، تحقیق: مرکز البحوث و تقنیة المعلومات، القاهرة: دارالتاصیل.