"حکم بیع عینه در فقه مذاهب اسلامی"

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فقه شافعی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار گروه فقه و حقوق شافعی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

https://doi.org/10.34785/J016.2018.994

چکیده

تعریف بیع عینه و صورت صحیح آن از مواضع اختلاف قفهای مذاهب است. دیدگاه جمهور در این باره، دارای شهرت بیشتری است که در آن بیع عینه به «بازخرید نقدی کالایی اطلاق می شود که شخص آن را با قیمت بیشتر و به صورت ومؤجّل فروخته و هنوز ثمن آن را دریافت نکرده» تعریف شده است. حنفیه، مالکیه و حنابله با استناد به احادیثی از سنت نبوی، استحسان و سدّ ذرایع، چنین معامله‌ای را باطل و غیر صحیح می‌دانند. آنان استدلال می‌کنند که معامله‌ی عینه، وسیله‌ای آشکار برای انجام رِبا است. لذا حکم به جوازِ آن به منزله‌ی گشودن راهی برای معاملات رِبوی است. امّا شافعیه، ظاهریه و امامیه با استناد به اصل جواز، برخی اخبار و آرای ائمّه‌ی مذهب بیع عینه را جایز و بِلااشکال دانسته اند. اجماع، قیاس و ادلّه‌ی عقلی نیز، از مستندات این گروه هستند. این پژوهش به منظور یافتن تعریفی قابل استناد و کامل، آراء دو گروه یاد شده و احکام مرتبط دیگری را که در متون فقهی یافت می شده است، مورد بررسی قرار داده و نهایتاً با توجّه به قوّت دلایل قایلین به جواز و همچنین اعتراضات محکم آنان به ادلّه‌ی مورد استناد گروه مقابل، دیدگاه قایلین به جواز را موجّه و صحیح دانشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Substance sale prescriptions among Islamic jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Sayyed Fazel Rostami 1
  • Salem Afsari 2
  • Aboubakr Ahmadi Navareh 1
1 PhD Student, Department of Shafi'i Jurisprudence, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Shafe'e Jurisprudence and Law, Humanities and Social Sciences Faculty, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran.
چکیده [English]

True format and definition for “substance sale contract” is one of the discussions in Islamic jurisprudence. The majority of jurists say: “It is buying a substance cash, by the seller who sold the same thing loan and for a more price.” This definition is more popular between scholars. Hanafie, Malikies, Hanbalies, also consider such a transaction to be void and incorrect, based on prophetic traditions, Estehsaan (preference), and Sadd-uz-zaraye’ (blocking the means). They argue that this contract is a way to Riba (usury). Therefore it must not be allowed. From the other side, Shafe’ies, Zaheries and Shi’its believe that it has no juristic problems. They cite the original permissibility (Asl-ul-Ibaaha) and words received from the jurists and scholars. Ijma’ (consensus), Qiyas (analogy) and some logical evidences are their main sources for this. This article aims to finding out a perfect definition through the views of these two groups and other related rulings in jurisprudential texts. Finally it confirms the second opinion. Couse it have firm and strong reasons and additionally challenge the others well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Substance sale"
  • "Riba (usury)"
  • "Sadd-uz-zari’a (blocking the means)"
  • "Tafaazul (priority of price)"

مراجع

ابن­جزی، محمد بن احمد. (1425 ق). القوانین الفقهیه، بیروت: دار النفائس.
ابن­حزم، ابومحمد علی. (بدون تاریخ). المحلی بالآثار، بیروت: دار الفکر.
ابن­حنبل، احمد. (1416). مسند الامام احمد، قاهره: دارالحدیث.
ابن­رشد، ابوالولید محمد. (1425).  بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، قاهره: دار الحدیث.
ابن­عابدین، محمد امین. (1412). رد المحتار علی در المختار ، بیروت: دارالفکر.
ابن­فارس، احمد بن زکریا. (بدون تاریخ). معجم مقاییس اللغه، بیروت: دار الفکر.
ابن­مفلّح، ابراهیم. (1418). المبدع فی شرح المقنع، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابوداود، سلیمان بن اشعث. (1430). سنن ابی داوود، بیروت: دارالرساله.
انصاری، زکریا. (بدون تاریخ) اسنی المطالب فی شرح روض الطالب، بیروت: دارالکتاب الاسلامی.
بخاری، محمد بن اسماعیل. (1422). صحیح البخاری، بیروت: دار طوق النجاه.
بیهقی، ابوبکر احمد. (1424).  السنن الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیه.
حطاب الرُّعینی، محمد بن محمد. (1412). مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، بیروت: دار الفکر.
حلّی، حسن بن یوسف. (1410).  نهایه الاحکام، قم: موسسه اسماعیلیان.
حلی، محمد ابن ادریس. (1410). السرائر، قم: موسسه نشر اسلامی.
خوانساری، موسی. (1418). منیه الطالب، قم: موسسه نشر اسلامی.
دارقطنی، ابوالحسن علی. (1424).  السنن، بیروت: موسسه الرساله.
رازی، زین الدین محمد. (1420). مختار الصحاح ، بیروت: المکتبه العصریه.
رافعی، عبدالکریم. (بدون تاریخ). فتح العزیز شرح الوجیز، بیروت: دار الفکر.
رملی، شمس الدین محمد. (1404). نهایه المحتاج الی شرح المنهاج ، بیروت: دارالفکر.
زبیدی، محمد مرتضی. (1385). تاج العروس من جواهر القاموس، کویت: مطبعه حکومه کویت.
زحیلی، وهبه. (بدون تاریخ).  الفقه الاسلامی وادلته ، دمشق: دار الفکر.
زرکشی، صدر الدین. (1414).  البحر المحیط فی اصول الفقه، قاهره: دارالکتبی.
سرخسی، ابوبکر محمد بن ابو سهل. (1414).  المبسوط، بیروت: دار المعرفه.
شوکانی، محمد بن علی. (1413).  نیل الاوطار، قاهره: دارالحدیث.
صنعانی، محمد بن اسماعیل. (بدون تاریخ). سبل السلام، بیروت: دارالحدیث.
طیبی، شرف الدین حسین. (1417). شرح المشکاة، ریاض: مکتبه نزار مصطفی الباز. 
عبدری، محمد بن یوسف. (1416). التاج والاکلیل لمختصر خلیل، بیروت: دارالکتب العلمیه.
عثیمین، محمد بن صالح. (۱۴۲۷). فتح ذی الجلال و الإکرام بشرح بلوغ المرام، المکتبة الإسلامیة للنشر و التوزیع.
عسقلانی، احمد بن علی بن محمد. (۱۴۲۴). بلوغ المرام من أدلة الأحکام، ریاض: دار الفلق.
عسقلانی، احمد بن علی بن محمد.  (1379). فتح الباری، بیروت: دار المعرفه.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1388).  الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
ماوردی، ابوالحسن علی. (1419).  الحاوی الکبیر، بیروت: دار الکتب العلمیه.
مجلسی، محمدباقر. (1403). بحار النوار، بیروت: دار الوفاء.
مسلم بن حجاج، (بدون تاریخ). صحیح مسلم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مقدسی، شمس الدین ابن قدامه (1415). الشرح الکبیر، قاهره: دارهجر.
مقدسی، ابو محمد عبدالله بن احمد بن محمد. (1388).  المغنی، قاهره، مکتبه: القاهره.
مقدسی، ابو عبدالله احمد بن محمد. (1414). الکافی فی فقه الامام احمد، بیروت: دارالکتب العلمیه.
نووی، محیی الدین. (1392). المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نووی، محیی الدین.  (1412). روضة الطالبین وعمدة المفتین، بیروت: الکتب الاسلامی.
مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب
دوره 1، شماره 1
ناشر
اسفند 1397
صفحه 99-85

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار