تحلیل انتقادی مادی 351 قانون مجازات اسلامی در انتقال حق قصاص به زوجین؛ مطالعه تطبیقی فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح 4 حوزه علمیه استان قم، قم، ایران.

2 استادیار، گروه حقوق، جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران.

3 استادیار، گروه فقه و تفسیر، جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران

10.22034/mfu.2025.142791.1508

چکیده

یکی از موضوعات مهم، در فقه و حقوق اسلامی که در محاکم قضایی و فقه جزایی، بسیار مورد توجه فقها، حقوق‌دانان و صاحب‌نظران قرار گرفته است، جایگاه زوجین در انتقال حق قصاص و کیفیت سهم آنها از این حق می‌باشد. با توجه به اهمیت فراوان مسئله نفس و جان در منظر شارع مقدس اسلام، تحقیق حاضر از اهمیت بالایی برخوردار بوده و علاوه بر این جایگاه، انتخاب هر یک از مبانی انتقال یا عدم انتقال حق قصاص به زوجین، موجب تغییرات عمده‌ای در عفو و یا مجازات مجرمین و در برخی موارد، منجر به تسریع رسیدگی به پرونده های جنایی می‌گردد. در ماده 351 قانون مجازات اسلامی، چنین حقی برای زوجین لحاظ نشده است. از منظر فقه امامیه، ادعای اجماع بر استثنای زوجین از ارث بردن حق قصاص وجود دارد؛ اما برخلاف فقهای امامیه، بسیاری از علمای اهل سنت معتقدند زوجین همچون سایر ورثه حق قصاص را به‌طور مساوی به ارث  می‌برند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و تطبیقی، به این نتیجه رسیده است که اصلی‌ترین دلیل فقهای امامیه، اجماع شیخ طوسی می‌باشد که اجماع منقول به‌دلیل عدم برخورداری از استحکام کافی، مردود شمرده شده و ادله‌ای مانند تشفی ولی دم نیز غیرقابل استناد است؛ بنابراین با توجه به قاعده «القصاص ملزوم الدیه» و سکوت روایات در قبال استثنای زوجین و مساعدت قول لغویان، به عمومات تمسک کرده و خروج زوجین از حق قصاص را منتفی دانسته است. هدف پژوهش حاضر، ارائه پیشنهادی برای اصلاح ماده ۳۵۱ قانون مجازات اسلامی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis of Article 351 of the Islamic Penal Code: Examining the Transfer of the Right of Retaliation to Spouses - A Jurisprudential Comparative Study of Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • seyyed mohammad ali aghaei 1
  • seyyed rasool aghaei 2
  • hasan Shakuri 3
1 PhD student at the Qom Seminary, is the corresponding author of the article, Qom, iran.
2 Assistant Professor, Department of Law, University of Al-Mustafa International , Qom, iran.
3 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Exegesis, University of Al-Mustafa International , Qom, iran.
چکیده [English]

The transfer of the right of retaliation (qisᾱs) to spouses and the quality of their share in this right is a significant topic in Islamic jurisprudence and law, drawing considerable attention from jurists, legal scholars, and experts in judicial courts and criminal jurisprudence. Given the paramount importance of human life in Islamic law, this research holds substantial significance. The choice between transferring or not transferring the right of retaliation to spouses can lead to major changes in the forgiveness or punishment of offenders and, in some instances, expedite the processing of criminal cases. Article 351 of the Islamic Penal Code does not currently recognize such a right for spouses. In Imamiyyah jurisprudence, there is a claimed consensus on excluding spouses from inheriting the right of retaliation. However, contrary to Imamiyyah jurists, many Sunni scholars argue that spouses, like other heirs, should inherit the right of retaliation equally. This study employs a descriptive-analytical and comparative approach. It concludes that the primary basis for the Imamiyyah position is Sheikh Tūsī's consensus, which is deemed unreliable due to the inherent weakness of transmitted consensus. Additionally, arguments such as the healing of the guardian's heart (tashaffī walī al-dam) are found to be insufficiently substantiated. Considering the rule of "retaliation is bound to blood money" (al-qisᾱs malzūm al-dīyah), the absence of explicit narrations excluding spouses, and linguistic evidence, the research adheres to general principles and concludes that the exclusion of spouses from the right of retaliation is unfounded. The study aims to propose an amendment to Article 351 of the Islamic Penal Code.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right
  • Retaliation (Qisᾱs)
  • Spouses
  • Islamic Denominations
  • Islamic Jurisprudence
  • Article 351 of the Islamic Penal Code

مراجع

Abdollahi M & Karami Moaz H. (2019). “Jurisprudential and Legal Challenges of Retribution of a Man for a Woman in Confrontation with Human Dignity”. Comparative Studies of Jurisprudence and Principles of Islamic Sects. 2(1). [In Persian]
Abū Dāwūd, S. (Nd). Sunan Abī Dāwūd. Beirut: al-Maktabat al-ʿAṣrīyyat. [In Arabic]
Allāmih Ḥillī, Ḥ. (1982). Rijāl al-ʿAllāmih Ḥillī. Qum: al-Sharīf al-Rādīḍʿ. [In Arabic]
al-Sarakhsī, M. (Nd). al-Mabsūṭ. Beirut: Dār al-Maʿrifat. [In Arabic]
Anşārī, A. (Nd). al-āthār. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyyat. [In Arabic]
Anşārī, SM. (1995). Farāʾid al-UŞūl. Qum: al-Nashr al-Islāmī. [In Arabic]
Aynī, M. (1999). al-Bināyat Sharḥ al-Hidāyat. Beirut: Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyyat. [In Arabic]
Baḥr al-ʿUlūm, M. (1983). Bulghat al-Faqīh. Tehran: Maktabat al-Şādiq. [In Arabic]
Fāḍil Hindī, M. (1995). Kashf al-Lithām. Qum: al-Nashr al-Islāmī al-Tābiʿat li-Jimāʿat al-Mudarrisīn Fī Ḥuzat ʿIlmīyyat Qum. [In Arabic]
Fāḍil Miqdād, M. (1983). al-Tanqīḥ al-Rāʾiḥ lil-Mukhtaşar al-Sharʿī. Qum: Marʿashī Najafī. [In Arabic]
Fayyāḍ, Ḥ. (2007). Sharḥ al-Ḥalqat al-Thālithat. Qum: Sharkat al-Muşṭafā li-Iḥyāʾ al-Turāth. [In Arabic]
Fiyḍ Kāshānī, M. (2016). Mafātīḥ al-Sharīʿat. Tehran: Shahīd Muṭaharī. [In Arabic]
Ḥalabī, T. (Nd). al-Kāfī Fī al-Fiqh. Isfahan: Maktabat Imām Amīr al-Muʿminīn. [In Arabic]
Hāshimī Shāhrūdī, SM. (1962). Farhang Fiqh Muṭābiq Madhhab Ahl al-Bayt. Qum: Fiqh Wa Maʿārif Ahl al-Bay. [In Arabic]
Haytamī, A. (1938). Tuḥfat al-Muḥtāj Fī Sharḥ al-Minhāj. Egypt: al-Maktabat al-Tijārīyyat al-Kubrā. [In Arabic]
Ḥillī, Ḥ. (1995). Mukhtalif al-Shīʿat. Qum: Jimāʿat Mudarrisīn Ḥuzat ʿIlmīyyat Qum. [In Arabic]
Ḥurr ʿĀmilī, M. (1995). Tafşīl Wasāʾil al-Shīʿat Ilā Taḥşīl Masāʾil al-Shīʿih. Qum: Āl al-Bayt li-Iḥyāʾ al-Turāth. [In Arabic]
Ibn Ghaḍāʾirī, A. (2001). al-Rijāl. Qum: Dār al-Ḥadīth. [In Arabic]
Ibn Humām, K. (1969). Fatḥ al-Qadīr ʿAlā al-Hidāyat. Egypt: Muşṭafā al-Bābī al-Ḥalabī Wa ʾAwlādih. [In Arabic]
 Ibn Idrīs Ḥillī, M. (1967). Muwsūʿat Ibn Idrīs Ḥillī. Qum: Dalīl Mā. [In Arabic]
Ibn Junayd Iskāfī, M. (1995). Majmūʿat Fatāwī Ibn Junayd. Qum: Jimāʿat Mudarrisīn Ḥuzat ʿIlmīyyat Qum. [In Arabic]
Ibn Quddāmat, ʿA. (1968). al- Mughnī. Cairo: Maktabat al-Qāhirat. [In Arabic]
Ibn Rushd, A. (2004). Bidāyat al-Mujtahid wa Nihāyat al-Muqtaşid. Cairo: Dār al-Ḥadīth. [In Arabic]
Ibn Zuhrih, Ḥ. (1996). Ghunīyat al-Nuzūʿ Ilā ʿIlmay al- Uşūl wa al-Furūʿ. Qum: Maktabat Imām al-Şādiq.. [In Arabic]
Imrānī, Y. (2000). al-Bayān fī Madhhab al-Imām al-Shāfiʿī. Jaddah: Dār al-Minhāj. [In Arabic]
Kāsānī, ‘A. (1985). Badāʾiʿ al-Ṣanāʾiʿ Fī Tartīb al-Sharāʾiʿ. Qum: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyyat. [In Arabic]
Kharshī al-Mālikī, M. (Nd). Sharḥ Mukhtaşar Khalīl lil-Kharshī. Beirut: Dār al-Fikr. [In Arabic]
Khoei, S. (1993). Muʿjam Rijāl al-Ḥadīth. Np: Npn. [In Arabic]
Khomeini, SR. (2002). Tahdhīb al- Uşūl. Tehran: Nashr Wa Tanẓīm Āthār Imām Khomeini [In Arabic]
Khurāsānī, M. (1988). Kifāyat al- Uşūl. Qum: Dār Āl al-Bayt. [In Arabic]
Koleini, M. (1987). al-Kāfī. 4th ed. Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmīyyat. [In Arabic]
Madanī Kāshānī, R. (1990). Kitāb al-Qiṣāṣ lil-Fuqahā wa al-Khawāṣ. Ch2. Qum: Jimāʿat Mudarrisīn Ḥuzat ʿIlmīyyat Qum. [In Arabic]
Majlisī, M. (1983). Mirʾāt al-ʿUqūl fī Sharḥ ʾAkhbār Āl al-Rasūl. Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmīyyat. [In Arabic]
Majlisī, M. (1985). Malādh al-Akhyār. Qum: Āyatullāh Marʿashī Najafī. [In Arabic]
Mālik ibn Anas. (1985). al-Muwaṭṭaʾ. Beirut: Dār  al-Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī. [In Arabic]
Māwardī, A. (1998). al-Ḥāwī al-Kabīyr. Beirut: Dār al-Kutub al- ʿIlmīyyat. [In Arabic]
Muḥaqqiq Ḥillī, J. (1988).  Sharāʾiʿ al-Islām Fī Masāʿil al-Ḥalāl Wa al-Ḥarām. Qum: Ismāʿīlīyān. [In Arabic]
Nāʾīnī, M. (1997). Fawāʾid al- Uşūl. Qum: Jimāʿat al-Mudarrisīn Fī Ḥuzat ʿIlmīyyat Qum. [In Arabic]
Nawawī, Z. (1991). Rawḍat al- Ṭālibīn Wa ʿUmdat al-Muftīn. Beirut: al-Maktab al-Islāmī. [In Arabic]
Şadr, M. (2009). Māwarāʾ al-Fiqh. Beirut: Dār al-ʾAḍwāʾ. [In Arabic]
Şaymarī Baḥrānī, M. (1988). Talkhīş al- Khilāf wa Khulāşat al-Ikhtilāf. Qum: Maktabat Āyatullāh al-Marʿashī[In Arabic]
Şaymarī Baḥrānī, M. (1999). Ghāyat al-Marām Fī Sharḥ Sharāʾiʿ  al-Islām. Beirut: Dār al-Hādī. [In Arabic]
Shāfiʿī M. (1989). al-ʾUm.  Beirut: Dār al-Maʿrifat. [In Arabic]
Shahīd Thānī, Z. (1992). Masālik al-ʾAfhām ʾIlā Tanqīḥ Sharāʾiʿ al-Islām. Qum: al-Maʿārif al-Islāmīyyat. [In Arabic]
Shinqīṭī, M. (Nd). Sharḥ Zād al-Mustaqniʿ Fī Ikhtişār al-Muqni. Np:Durūs Şuwtīyyah. [In Arabic]
Shīrāzī, A. (Nd). al-Muhadhdhab fī Fiqh al-ʾImām al-Shāfi’ī. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyyat. [In Arabic]
Shiybānī, A. (Nd). al-Aşl al-Maʿrūf bil-Mabsūṭ. Karachi: al-Qurʾān Wa al-ʿUlūm Islāmīyyat. [In Arabic]
Shubayrī Zanjānī, SM. (Nd). Kitāb al-Nikāḥ. Qum: Raʾy Pardāz. [In Arabic]
Subḥānī, J. (2011). al-Mabsūṭ fī Uşūl al-Fiqh. Ch1. Qum: Imām Şādiq. [In Arabic]
Surūr, I. (2008). al-Muʿjam al-Shāmil lil-Muşṭalaḥāt al-ʿIlmīyyat Wa al-Dīnīyyat.  Beirut: Dār al-Hādī. [In Arabic]
Ṭabarsī, F. (1990). al-Muʾtalif min al-Mukhtalif Bayn al-ʾAʾimmat al-Salaf. Mashhad: Āstān al-Raḍawīyyat. [In Arabic]
Ṭabarsī, F. (1993). Majmaʿ al-Bayān. Tehran: Nāsir Khusru [In Arabic]
Ṭabāṭabāyī, M. (1970). al-Mīzān f ī Tafsīr al-Qurʾān. Beirut: al- ʾA‘lamī. [In Arabic]
Ṭūsī, M. (1967). al-Mabsūṭ Fī Al-Fiqh al-Imāmīyyat. Tehran: al-Maktabat al-Murtaḍawīyyat. [In Arabic]
Ṭūsī, M. (1967). Khilāf. Qum: Jimāʿat Mudarrisīn Ḥuzat ʿIlmīyyat Qum. [In Arabic]
Ṭūsī, M. (1980). al-Nihāyat Fī Mujarrad al-Fiqh Wa al-Fatāwā. Beirut: Dār al-Kutub al- ʿArabī. [In Arabic]
Ṭūsī, M. (1987). Tahdhīb al-ʾAḥkām. Ed: Khersan, H. Tehran: Dār al-Kutub al-ʾIslāmīyyat. [In Arabic]
Zubiydī, M. (1993). Tāj al-ʿArūs. Beirut: Dār al-Fikr. [In Arabic]
Zuḥiylī, W. al-Fiqh al-Islāmī Wa Adillatih. Damascus: Dār al-Fikr. [In Arabic]
مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب
دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 13
ناشر
مهر 1403
صفحه 161-140

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار