امکان سنجی تعمیم قاعده «لایبطل» به مصادیق فاقد ضمان و آثار آن؛ مطالعه تطبیقی فقه امامی، فقه شافعی و قانون مجازات اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار بخش حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

10.22034/mfu.2024.141466.1437

چکیده

در راستای کاربرد حداکثری قواعد فقهی در حقوق کیفری، قاعده «لایبطل» در قانون مجازات اسلامی 1392 در قالب مواد متعدد، مورد تعمیم قرار گرفته و در عین حال، در خصوص امکان تعمیم این قاعده به مواردی مانند شهادت زنان در قتل عمد، پرداخت تفاضل دیه در قصاص مردِ قاتل توسط اولیای دم زن، دیه اهل ذمه، دیه سایر مقتولین در فرض وحدت قاتل و تعدد مقتول و .... تاکنون سخنی به میان نیامده است.
لذا این مقاله در پرتو بازخوانی مجدد این قاعده، درصدد است بدین پرسش بپردازد که «مبانی تعمیم قاعده لایبطل در فقه امامیه، فقه شافعی و قانون مجازات اسلامی 1392 در موارد فقدان ضمان چیست؟»
یافته مقاله آن است که مبنای تعمیم قاعده لایبطل وظیفه دولتی – اجتماعی احیاء عدالت و تأمین حقوق عامه، کاربست قاعده لاضرر در قالب تئوری رفاه، وظیفه دولت در جبران خسارت به واسطه قاعده «من علیه الغنم فعلیه الغرم» و قاعده الضرر یدفع بقدر الامکان است. در عین حال، قاعده لایبطل را می‌توان بازتولید قاعده «لاضرر» در حقوق کیفری دانست. همچنین تعمیم قاعده بر اساس منطوق آن به دلیل اصطیادی بودن در فقه امامیه و شافعی، حجیت نداشته و لذا در تعمیم قاعده به موارد غیرمتیقن، باید به مبانی عقلانی تمسک جست. عقلانیتی که در هر دو فقه امامیه و شافعی به عنوان مبنای استنباط احکام، شمرده می‌شود.
نتیجه آن که کاربرد اصلی این قاعده در جایی است که اصولاً ضمانی نمی ‌تواند مطرح باشد؛ لیکن ضرورت عرفی – عقلی جبران خسارت از یک طرف و مسئولیت مطلق دولت در حفظ امنیت و رفاه از طرف دیگر، اقتضاء دارد خون هیچ کدام از شهروندان جامعه اسلامی فارغ از دین، جنسیت و تابعیت هدر نرود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Feasibility of the Generalization of the "Not wasting Muslim blood" Rule to Instances without Guarantee and Its Effects; A comparative study of Imᾱmῑ Jurisprudence, Shafi'i Jurisprudence, and Islamic Penal Code

نویسنده [English]

  • seyed mohamad mahdi sadati
Assistant Professor/Head of Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Political Science, Shiraz University, Shiraz,. Iran
چکیده [English]

Abstract
The human soul firstly possesses the inherent dignity that comes with the acquisition of dignity by Islam and faith in God Almighty. The rule of wasting Muslim blood is based on the acquisition of dignity and the reverence of Muslim human blood. On the same basis, the Islamic Penal Code of 1392, on the same basis, has, in several articles, referred to the rule that the ambiguity in these materials, the defect in the generalization of this rule, as well as the possible conflict between them and the provisions of the rule, required jurisprudential and legal review of the law of not wasting Muslim blood.
Therefore, this paper, by examining the provisions of this rule and analyzing the relevant materials in the Islamic Penal Code of 1392, seeks to answer the question of whether the manifestation of the rule of Muslim blood loss in the Islamic Penal Code of 1392 based on its brief provisions in the Islamic Jurisprudence of Emamiye.
The finding of this article suggests that the cause of the rule is useful in generalizing it, but on the one hand, the generalization of this rule, in some cases, goes beyond the provisions of the Code of Conduct, and, on the other hand, all instances of wasting Muslim blood in the Islamic Penal Code Are not subject to the rule of law. Also, failure to anticipate a criminal procedure against the rule of law actually causes the loss of Muslim blood during the death of the killer during criminal proceedings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Not wasting Muslim blood" Rule
  • Guarantee
  • Imᾱmῑ Jurisprudence
  • Shafi'i Jurisprudence
  • Islamic Penal Code