تشخیص تمییز در کودکان؛ مطالعه تطبیقی فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فقه و حقوق جزا و سطح 4 حوزه علمیه قم، دانشگاه شهید مطهری تهران، تهران، ایران.

2 کارشناسی ارشد، فقه و حقوق خصوصی دانشگاه شهید مطهری تهران، تهران، ایران.

10.22034/mfu.2024.141865.1455

چکیده

تمییز مرحله‌ای از رشد انسان است که معمولاً سرآغاز آن از دوره کودکی می‌باشد. بحث از آثار تمییز و افعال صبی ممیز منوط به شناخت حدود تمییز است. این پژوهش براساس روش توصیفی ـ تحلیلی و به‌صورت اسنادی و کتابخانه‌ای درصدد بررسی حدود و معیارهای تمییز است. حسب تتبع صورت گرفته سن، مراهق بودن کودک، به‌درستی انجام‌ دادن اعمال، قد کودک، افتادن دندان‌های شیری و درک و شناخت کودک از جمله معیارهای تشخیص تمییز  است. با این‌ وجود ضابطه اساسی تمییز، معیار شناختی می‌باشد؛ از این‌رو کودکی که ماهیت افعال خود، سود و زیان، و نیک و بد آن‌را تشخیص دهد، ممیز محسوب می‌گردد. با این‌حال وجود اختلاف ادراکی کودکان و نیز عدم امکان وجود یک ملاک یکسان برای آن، سن به‌عنوان اماره تمییز که حاکی از شناخت و تمییز کودک است بهترین معیار می‌باشد که در زبان روایات و فقها سن 7 سال در عبادات و سن ده سال در معاملات، سن تمییز شمرده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Recognizing Criterion of Discretion in Children: Comparative Study of Islamic Denominations' Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Abdullah mokhtari 1
  • Amir Barani 2
1 Ph.D. of Jurisprudence and Criminal Law, University of motahari Tehran, Tehran, iran.
2 MA. in Law, Jurisprudence and Private Law, University of motahari Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Discretion (tamyz) is a stage of human development, which usually begins in childhood. The discussion of the effects of discretion and actions of a discerning child depends on knowing the limits of discretion. This research, which is applied in purpose, descriptive in nature, and is done on library data, investigates the limits and criteria of discretion. Age, being a teenager, performing the operation correctly, the height of the child, the fall of milk teeth, and finally the understanding and knowledge of the child are among these criteria. However, the basic rule of discretion is the cognitive criterion; A child who recognizes the nature of his actions, profit and loss, and good and bad, is considered a discerning (mumayyiz). Because of the existence of differences in children's perception and the impossibility of having a single standard for it, age as a discerning factor that indicates the recognition and discretion of a child is the best criterion, which in the language of hadiths and jurisprudence is the age of 7 years in worship acts and the age of 10 years in transactions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discertion
  • Child
  • Islamic Denominations
انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب المکاسب. چ1. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
اردبیلى، احمد بن محمد. (1407ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. چ2. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن عابدین، محمد بن عمر. (بی­تا). قرة العین الخیار لتکملة رد المحتار علی الدر المختار شرح تنویر الأبصار. بیروت: دار الفکر.
ابن حنبل، احمد. (١٤٣٠ق= ٢٠٠٩م) . الجامع لعلوم الإمام أحمد الفقه. الطبعة الأولى. جمهوریة مصر العربیة: دار الفلاح للبحث العلمی وتحقیق التراث
ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین. (1403 ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. چ1. قم: مؤسسه سید الشهداء (ع).
ابوداود سجستانی، سلیمان‌ بن‌ اشعث. (1420 ق). سنن أبی داود. چ1. بیروت: دارالفکر.
آل‌‌کاشف  ‌الغطاء، محمد حسین. (1422ق). تحریر المجلة. چ1. بیروت: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة، المعاونیة الثقافیة، مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة.
اشتهاردى، على پناه. ( 1417ق). مدارک العروة.  چ1. تهران: دار الأسوة للطباعة و النشر.
ألبانی، ناصرالدین. (142ق). صحیح و ضعیف سنن أبی داود، برنامج منظومة التحقیقات الحدیثیة من إنتاج مرکز نور الإسلام.
ابولحیة، نورالدین. (بی­تا). حقوق الأولاد النفسیة و الصحیة. بیروت: دار الأنوار النشر و التوزیع.
أفندی، علی حیدر. (1401ق). دررالاحکام فی شرح مجلة الاحکام . ط1. بیروت: دارجیل.
ابن قدامه مقدسی، احمد بن محمد. (بی­تا). الشرح الکبیر. بیروت: دارالکتاب العربی.
آلوسی، شهاب الدین. (1415ق). روح المعانی، چ1. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن حزم اندلسی، علی بن احمد. (بی­تا). المحلی بالآثار. بیروت: دارالفکر.
بهوتی، منصور بن یونس. (بی­تا). کشاف القناع عن متن الاقناع. بیروت: دارالکتب العلمیة.
جمعی از پژوهشگران. (1423ق). موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب أهل البیت علیهم السلام. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
جزیری، عبدالرحمان بن حمد عوض. (1424ق).  الفقه علی المذاهب الاربعه. چ2. بیروت: دارالکتب العلمیة.
جصاص، احمد بن علی. (1415ق).  احکام القرآن. چ1. بیروت: دارالکتب العلمیة.
حلّى،  نجم الدین جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. چ2. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1413ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریع.  چ2. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ــــــــــــــــ . (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط: الحدیثة). چ1.  قم: مؤسسه امام صادق(ع).
ـــــــــــــــ  . (1414ق).  تذکرة الفقهاء (ط: الحدیثة).  چ1. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حلّى (فخر المحققین)، محمد بن حسن بن یوسف. (1387ش). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. چ1. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلّى، مقداد بن عبد اللّه سیورى. (1403ق). نضد القواعد الفقهیة على مذهب الإمامیة. چ1. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفی.
خمینى، سید روح اللّه موسوى. (1426ق). توضیح المسائل. چ1. قم: بی­نا.
دیلمى، حمزة بن عبد العزیز. (1404ق).  المراسم العلویة و الأحکام النبویة. چ1. قم: منشورات الحرمین.
ذهبی، شمس الدین. ( 1427ق ). سیر اعلام النبلاء. چ1. القاهرة: دارالحدیث.
رضایی زارچی، الهام. (1390ش). بررسی فقهی افعال صبی ممیز براساس آرای شیخ طوسی و امام خمینی، یزد: پایان نامه ارشد، رشته فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه یزد.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412ق).  مفردات ألفاظ القرآن، چ1. لبنان: دار العلم - الدار الشامیة.
زحیلیّ، وَهْبَة بن مصطفى. (1409ق).  الفقة الإسلامی وأدلَّته. ط4. سوریه: دمشق، دارالفکر.
سرخسی، محمد بن احمد. (1414ق). المبسوط. بیروت: دارالمعرفة.
شافعی، محمد بن ادریس. (1410ق). الأم، بیروت: دارالمعرفة.
شربینی، محمد بن خطیب.  (بی­تا). مغنی المحتاج الی معرفة معنای الفاظ المنهاج. بیروت: دارالمعرفة.
شیرازى، قدرت الله انصارى و پژوهشگران مرکز فقهى ائمه اطهارعلیهم السلام. (1429).چ1. موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها، قم: مرکز فقهى ائمه اطهارعلیهم السلام.
صفائی، سید حسین؛ قاسم زاده، سید مرتضی. (1401ش). حقوق مدنی اشخاص و محجورین.  چ33. تهران: سمت.
طرابلسى، قاضى عبد العزیز. (1406ق). المهذب. چ1. قم:دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن. (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: احیاء التراث العربی.
ــــــــــ .(1390ش).  الاستبصار فیما اختلف من الأخبار. چ1. تهران:دار الکتب الإسلامیة.
ـــــــــــــــ . (1387ش). المبسوط فی فقه الإمامیة. چ3. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
ــــــــ . (1407ق).  الخلاف. چ1. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـــــــــــــ . (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. چ2. بیروت: دار الکتاب العربی.
ـــــــــــــ . (1365ش). تهذیب الأحکام. چ4. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
عبدالناصر، جمال. (1990م).  المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه. چ1. قاهره: موسوعة جمال عبدالناصر فی فقه اسلامی.
عاملى، محمد بن على موسوى. (1411ق). نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـــــــ . (1411ق). مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام. چ1. بیروت: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
عاملى (شهید اول)، محمد بن مکى. (1410ق).  اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة. چ1. بیروت – لبنان: دار التراث - الدار الإسلامیة.
غیتابی حنفی، محمود بن احمد (1420ق). البنایة شرح الهدایة. چ1. بیروت- لبنان: دار الکتب العلمیة.
فیومى، احمد بن محمد مقرى. (بی­تا). مصباح المنیر. بیروت: بی‌نا.
قمّى، سید صادق حسینى روحانى. (1412ق). فقه الصادق(ع). چ1. قم: دار الکتاب - مدرسه امام صادق(ع).
قرطبی، محمد بن احمد. (1384ق).  الجامع لأحکام القرآن للقرطبی. چ2. قاهره: دارالکتب المصریه.
کلینى، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. چ4. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى. (بی­تا). مفاتیح الشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
مرداوی، علی بن سلیمان. (بی‌تا). الانصاف فی معرفة الراجح من الخلاف. ط2. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مقرى، احمد بن محمد مقرى. (بی‌تا).  المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. چ1. قم: منشورات دار الرضی.
منتظری، حسینعلی. (بی‌تا). کتاب الحدود.چ1. قم: دار الفکر.
نجفى، محمد حسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. چ7. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نووی، یحیی بن شرف. (1412ق). روضة الطالبین.  بیروت: المکتب الاسلامی.
ــــــــــــــ . (2005). المجموع شرح المهذّب. ج1. عمان:  بیت الافکار الدولیه.
ــــــــ . (1408). تحریر التنبیه. چ1. دمشق: دارالقلم.
نجفى (کاشف الغطاء)، جعفر بن خضر مالکى. (1422ق). کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء. چ1. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
همدانی، مصطفی. (1395ش). «کیفر اخروی کودک مراهق در تجاوز به حقوق و اموال دیگران». پژوهش‌های فقهی. دوره 12، شماره 3.  صص 631-662.
یزدى، سید محمد کاظم طباطبایى. (1419ق). العروة الوثقى. چ1. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.