امکان‌سنجی استناد به هنجارهای فرهنگی در تخفیف یا تغییر مجازات‌های مستوجب حد (از دیدگاه فقه امامیه، حقوق کیفری ایران و فقه حنفی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، گروه فقه و حقوق جزا، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران.

2 دانشیار، گروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

10.22034/mfu.2024.141314.1427

چکیده

در جوامع کنونی با کنار هم قرارگرفتن فرهنگ‌های متفاوت و برخورد آن‌ها، استناد به هنجارهای فرهنگی به‌عنوان نوعی دفاع در پرونده‌های کیفری اهمیت یافته است. بر این اساس متهمان با توجه به فرهنگ خود، سعی می‌کنند تا از این طریق اقدامات‌شان را توجیه کرده و مجازات را از خود ساقط نموده یا موجب تقلیل و تخفیف آن شوند. باوجود فقدان انگیزه شریرانه در برخی جرایم، توجه به باورهای فرهنگی نسل گذشته آن‌ها ‌تا جایی‌که به رسمیت شناخته نشده و موجب جرم‌زایی نشوند، تا حدی مطلوب به‌نظر می‌رسد. بر همین اساس نظام‌های حقوقی بزرگ معمولاً چنین استنادهایی را در تعیین مجازات مؤثر می‌دانند.
علی‌رغم آن‌که پژوهش‌های صورت‌گرفته حول این موضوع در صوص نظام حقوق کیفری ایران چنین دفاعی را تنها در تعزیرات یافته‌اند، با این‌حال پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که آیا می‌توان از هنجارهای فرهنگی به‌عنوان مبنایی برای تخفیف یا تغییر مجازات‌های مستوجب حد نیز استفاده کرد؟ یافته‌ها نشان می‌دهد برخی از سازوکارهای موجود در نظام احکام فقهی به این مفهوم نزدیک است. این امر نشان‌گر آن است که جرایم مستوجب حد نیز از زوایای گوناگون قابلیت استناد به هنجارهای فرهنگی را دارند. بدین ترتیب، می‌توان تفسیری نوین و با رویکردی فرهنگی از این بخش مهم احکام جزایی اسلام ارائه داد. این مقاله همچنین تلاش کرده است تا به روش توصیفی ـ تحلیلی، در کنار بررسی دیدگاه فقه امامیه و حقوق کیفری ایران، از منظر فقه حنفی نیز به این موضوع بپردازد تا نتایج جامع‌تری از پژوهش به‌دست آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Feasibility of Invoking Cultural Norms in Mitigating or Modifying Hudud Punishments (According to Imᾱmῑ Jurisprudence, Iranian Criminal Law and Hanafi Jurisprudence)

نویسندگان [English]

  • mahdia maali 1
  • abolfazl alishahighalehjoughi 2
1 PhD Student, Department of Jurisprudence and Criminal law, University of Motahhari , Tehran, Iran.
2 Associate professor, Department of Theological Education, Farhangian University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In contemporary societies, the coexistence and interaction of diverse cultures highlight the importance of invoking cultural norms as a form of defense in criminal cases. Defendants often attempt to justify their actions and seek to mitigate or avoid punishment by appealing to their cultural backgrounds. Despite the lack of evil motive in some crimes, considering cultural beliefs, especially in cases where malicious intent is absent, to some extent is desirable, provided these beliefs do not lead to criminal behavior. Accordingly, major legal systems typically consider such defenses when determining sentences.
Although the research background indicates that such defenses in the Iranian criminal justice system are primarily applicable to discretionary punishments (ta'zῑr), this research seeks to explore "whether cultural norms can also serve as a basis for mitigating or altering the fixed punishments (ḥudūd)?" Findings suggest that some mechanisms within the Islamic jurisprudential system are compatible with this concept. This indicates that crimes deserving ḥudūd may also, from various perspectives, be subject to cultural defenses. Consequently, a novel and culturally informed interpretation of this significant aspect of Islamic criminal law is offered. Using the descriptive-analytical method, in addition to the perspectives of both Imᾱmῑ jurisprudence and Iranian criminal law, this article examines the Hanafi jurisprudence regarding the issue to provide more comprehensive research outcomes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ḥudūd crimes
  • cultural defense
  • mitigating circumstances
  • cultural norms

مراجع

ابن ادریس، ابی جعفر. (1410ق). کتاب السرائر. چ2. قم: موسسه نشر اسلامی.
ابن براج، عبدالعزیز. (1406ق). المهذب. چ1. قم: موسسه نشر اسلامی.
ابن عابدین، علاءالدین محمد بن محمد امین بن عمر. (1412ق). حاشیه رد المحتار علی الدر المختار. چ2. بیروت: دارالفکر.
ابن‌ابی‌شبیه، عبدالله بن محمد. (1409ق). المصنف. تحقیق: کمال یوسف الحوت. چ1. ریاض: مکتبه الرشد.
ابن‌امیرالحاج، محمد بن محمد. (1403ق). التقریر و التحبیر. چ2. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابوحنیفه، نعمان بن ثابت بن زوطی. (بی‌تا). مسند ابی حنیفه بروایه الحصکفی. تحقیق: عبدالرحمن حسن محمود. مصر: دارالآداب.
امیدی، جلیل. (1400). رواداری و بازتاب آن در فرهنگ شافعیه. دوفصلنامه مطالعات فقه و اصول مذاهب. سال چهارم. ش2. صص 11-114.
بنی‌هاشمی خمینی، سید محمد حسن. (1386). توضیح المسائل مراجع. چ15. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
بیهقی، احمد بن حسین بن علی خسروجردی. (1424ق). السنن الکبری. تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، چ3. بیروت: دارالکتب العلمیه.
حر عاملی، محمد بن حسن. (بی‌تا). وسائل الشیعه. ج28. قم: موسسه آل‌البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
حسنی، علی‌اکبر. (1388). حقوق و قضا از دیدگاه حضرت علی (ع) و نهج البلاغه. چ1. قم: نسیم کوثر.
حسینی، سید حسین؛ دانش ناری، حمیدرضا. (1395). قابلیت استناد به هنجارهای فرهنگی در مرحله تعیین کیفر؛ مطالعه تطبیقی در نظام قضایی ایران، آلمان و آمریکا. مجله مطالعات حقوق تطبیقی. دوره 7. ش2. صص 533-549.
حلی، حسن بن یوسف. (1410ق). ارشاد الاذهان الی احکام الایمان. چ1. قم: موسسه نشر اسلامی.
ــــــــــ . (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. چ1. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
خمینی، سید روح‌الله. (1392). تحریرالوسیله. چ2. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
خویی، ابوالقاسم. (1410ق). مبانی تکمله المنهاج. چ1. قم: نشر مدینه العلم.
ـــــــ . (1422ق). موسوعه الامام الخویی. قم: موسسه احیاء آثار الامام الخویی.
دانش‌ناری، حمیدرضا. (1392). رویکرد کثرت‌گرایی فرهنگی به تفسیرهای قضایی از قوانین کیفری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
زحیلی، وهبه مصطفی. (1404ق). الفقه الاسلامی و ادلته. دمشق: دار الفکر.
زراعت، عباس. (1392). شرح مختصر قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. چ1. تهران: ققنوس.
زراعت، عباس؛ مسجدسرایی، حمید. (1381). متون فقه (4). چ1. تهران: خط سوم.
سبزواری، سید عبدالاعلی. (بی‌تا)، مهذب الاحکام فی بیان حلال و الحرام. چ1. قم: دار التفسیر.
سرخسی، محمد بن احمد بن ابی‌سهل. (1414ق). المبسوط. بیروت: دارالمعرفه.
سعادت، عوضعلی. (1389). نقش اسلام در توسعه فرهنگی. چ1. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
سغناقی، حسین بن علی. (1423ق). دراسه و تحقیق کتاب الوافی فی اصول الفقه. قاهره: چاپ احمد محمد حمود یمانی.
شهید ثانی، زین‌الدین. (1400ق). القواعد و الفوائد. تحقیق و تصحیح: سید عبدالهادی حکیم. چ1. قم: کتابفروشی مفید.
ـــــــــ . (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشی- کلانتر). چ1. قم: کتابفروشی داوری.
ـــــــــ . (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. چ1. قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
شیخ انصاری، مرتضی. (1415ق). مکاسب. چ1. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
شیخ مفید. (1410ق). المقنعه. چ2. قم: موسسه نشر اسلامی.
طوسی، ابوجعفر محمدحسن. (1390ق). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. چ1. تهران: نشر دارالکتب الاسلامیه.
ــــــــــــ . (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: چاپ محمدتقی کشفی.
ــــــــــــ . (1407ق). الخلاف. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
عراقی، آقا ضیاء. (1417ق). نهایه الافکار. تقریر محمدتقی بروجردی نجفی. چ3. قم: موسسه نشر اسلامی.
عظیمی‌گرگانی، هادی؛ شمس‌ابراهیمی، حسن. (1398). احکام تازه مسلمان‌ها. چ2. تهران: صبا.
عمید زنجانی، عباسعلی. (1421ق). فقه سیاسی. چ1. تهران: امیرکبیر.
فاضل لنکرانی، محمد. (1380). تفصیل‌الشریعه- قصاص. چ1. قم: نشر مرکز فقه ائمه اطهار (ع).
فاضل هندی، محمد بن حسن. (بی‌تا). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام. چ1. قم: موسسه نشر اسلامی.
فخرالمحققین، محمد بن حسن. (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد. چ1. قم: بی‌نا.
قرائتی، محسن. (1383). تفسیر نور. چ11. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
کاسانی، علاءالدین ابوبکر بن مسعود. (1406ق). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. چ2. بیروت: دارالکتب العلمیه.
کرکی، علی بن حسین. (1408ق). جامع المقاصد. چ1. قم: موسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
گلپایگانی، سید محمدرضا. (1417ق). الدر المنضود فی احکام الحدود. چ1. قم: دارالقرآن.
ماوردی، ابوالحسن. (1406). الاحکام السلطانیه. چ2. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
مصطفوی، سید کاظم. (1395). قواعد فقه (1) یکصد قاعده فقهی. ترجمه عزیزالله فهیمی. چ3. تهران: میزان.
مطهری، مرتضی. (1368). سیری در سیره ائمه اطهار (علیهم السلام). چ1. تهران: صدرا.
ــــــــــ . (1372). پیرامون جمهوری اسلامی. چ1. تهران: صدرا.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بی‌تا). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. چ1. قم: موسسه نشر اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر. (1427ق). الفتاوی الجدیده. چ2. قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع).
ـــــــ . (بی­تا). زنا با غیر مسلمان/46765/ https://makarem.ir/ahkam/fa/category/index
منتظری، حسینعلی. (1370). مبانی فقهی حکومت اسلامی. ترجمه و تقریر محمود صلواتی، چ1. قم: نشر تفکر.
موسوی بجنوردی، سید حسن. (1377). قواعد فقهیه. چ1. قم: نشر هادی.
ـــــــــــــ . (1390). مباحث حقوقی تحریر الوسیلة(ترجمه). چ1. تهران: مجد.
موصلی، عبدالله بن محمود بن مودود. (بی‌تا). الإختیار لتعلیل المختار. تعلیق و تحقیق: شیخ محمود ابودقیقه. چ1. بیروت: دارالکتب العلمیه.
مهرپور، حسین. (1368). سرگذشت تعزیرات (نگرشی بر سیر قانونی تعزیرات در جمهوری اسلامی ایران). مجله کانون وکلا. ش 148-149.
نجفی، محمد حسن. (1401ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار­احیاء­التراث­العربی.
 
Choi, Carolyn. "Application of a cultural defense in criminal proceedings." Ucla Pac. Basin LJ 8 (1990): 80.‏
Cialdini, R. B., and Trost, M. R. (1998). “Social Influence: Social Norms, Conformity and Compliance” , in The Handbook of Social Psychology. Editors D. T. Gilbert, S. T. Fiske, and G. Lindzey. 4th Edn. (New York: McGraw-Hill), 151–192.
Hayashi, K. K. (1985). Understanding Shinju and the-Tragedy of Fumiko Kimura. Los Angeles Times.‏
Kim, N. S. (1997). The cultural defense and the problem of cultural preemption: a framework for analysis. NML Rev., 27, 101.‏
Kincaid, D. L. (2004). From Innovation to Social Norm: Bounded Normative Influence. J. Health Commun. 9 (Suppl. 1), 37–57. doi:10.1080/10810730490271511.
Liu, R. W., Lapinski, M. K., Kerr, J. M., Zhao, J., Bum, T., & Lu, Z. (2022). Culture and social norms: development and application of a model for culturally contextualized communication measurement (MC3M). Frontiers in Communication, 6, 770513.‏
 
Oliver, M. (1988). Immigrant crimes: Cultural defense–a legal tactic. Los Angeles Times, 15.‏
Sams, J. P. (1986). The availability of the cultural defense as an excuse for criminal behavior. Ga. J. Int'l & Comp. L., 16, 335.‏
Schwartz, S. H. (1999). A theory of cultural values and some implications for work. Applied psychology: an international review, 48(1).‏
Sherman, S. (1985). Legal clash of cultures. National Law Journal, 5, 26-27.‏
Shulman, H. C., Rhodes, N., Davidson, E., Ralston, R., Borghetti, L., & Morr, L. (2017). The state of the field of social norms research. International Journal of Communication, 11, 22.‏
UNICEF. Innocenti Research Centre. (2010). The dynamics of social change: Towards the abandonment of female genital mutilation/cutting in five African countries. UNICEF, Innocenti Research Centre.‏
مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب
دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 12
ناشر
فروردین 1403
صفحه 126-105

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار