پیش فرض فقهی و بسترهای پیدایش آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه فقه شافعی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشیار، گروه فقه شافعی دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استاد، گروه فقه شافعی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 استادیار، گروه فقه شافعی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

10.22034/mfu.2024.138867.1262

چکیده

پیش‌فرض‌های هر نظریه‌ی علمی، مجموعه‌ای از هنجارهای پیشاتفسیری هستند که در پردازش و صورت‌بندی اصل نظریه نقش مؤثری ایفا می‌کنند و در ضمن تفسیر و تحلیل‌ مسایل فرعی و استنتاج نتایج آن مورد ملاحظه و مراعات واقع می‌شوند. کارکرد پیش‌فرض‌ها، حفظ انسجام درونی نظریه و توجیه نظری نتایج آن و ارتباط معنادار آنها با یکدیگر است. بر این اساس پیش‌فرض‌های فقهی مفروضاتی پیشینی هستند که فقیه بر اساس آن‌ها چهارچوب نظریه‌ی فقهی خود را سازماندهی می‌کند و در مرحله‌ی تفسیر نصوص شرعی و استنباط احکام فرعی به آنها وفادار می‌ماند. پیش‌فرض‌های فقهی عمدتاً محصول برداشت کلی فقیه از شریعت و انتظاری است که وی از مجموعه‌ی قواعد و احکام آن دارد. از این رو باید تمایز پیش‌انگاره‌های فقیهان را یکی از اساسی‌ترین عوامل اختلافات فقهی به شمار آورد. این تحقیق با روش توصیفی - تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای، بعد از تبیین معنای پیش‌فرض فقهی و اهمیت شناخت آن به این نتیجه رسیده است که پیش‌فرض‌های فقهی علاوه بر ویژگی‌های روانی و دامنه‌ی اطلاعات فقیه، تحت تأثیر عواملی خارجی چون: محیط آموزشی، تربیت خانوادگی و شرایط فرهنگی، سیاسی و اقتصادی شکل می‌گیرند. با توجه به اهمیت موضوع و نبود تحقیقی جامع در این خصوص، بررسی چنین موضوعی ضروری به نظر می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Presupposition of Jurisprudence and its Origins

نویسندگان [English]

  • Arash Ahmadi 1
  • mohammad adel ziaey 2
  • jalil omidi 3
  • wrya hafidi 4
1 PhD student, department of Shafe'i jurisprudence , Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, department of Shafi’i jurisprudence , Faculty of Theology University of Tehran, Tehran. Iran
3 Professor, department of Shafi’i jurisprudence , Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran. Iran
4 Assistant professor, Department of Shafi'i Jurisprudence, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran.
چکیده [English]

The presuppositions of any scientific theory are a set of pre-interpretive norms that play an effective role in the processing and formulation of the principle of the theory, and are considered and observed in the interpretation and analysis of sub-issues and inferring its results. The function of presuppositions is to maintain the internal coherence of the theory and the theoretical justification of its results and their meaningful connection with each other. Based on this, jurisprudential presuppositions are a priori assumptions based on which the jurist organizes the framework of his jurisprudential theory and remains loyal to them in the stage of interpretation of Sharia texts and derivation of secondary rulings. The presuppositions of jurisprudence are mainly the product of the jurist's general understanding of Sharia and his expectations from its set of rules and rulings. Therefore, the distinction between the preconceptions of the jurists should be considered as one of the most fundamental factors of jurisprudential differences. This research, using the descriptive-analytical method and referring to library sources, after explaining the meaning of jurisprudence default, has come to the conclusion that jurisprudence defaults are influenced by factors such as: educational environment, family and social conditions in addition to the psychological characteristics and scope of the jurist's information. Considering the importance of the issue and the lack of comprehensive research in this regard, it seems necessary to investigate such an issue.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudential Presumption
  • Jurisprudential Theory
  • Bases of Jurisprudential Presumption
  • Jurisprudential Disputes
  • Ijtihad

مراجع

قرآن کریم
ابن أثیر، عزالدین. (1409ق). أسد الغابۀ. بیروت: دار الفکر.
ابن تیمیه، تقی­الدین. (1403ق). رفع الملام عن الأئمۀ الأعلام. ریاض: وزارۀ الشئون الإسلامیۀ.
ابن حجر، أحمد بن علی. (1379ق). فتح الباری بشرح صحیح البخاری. بیروت: دار المعرفل.
ابن خلکان، احمد بن محمد. (1367ق). وفیات الأعیان. قاهرۀ: مطبعۀ السعادۀ.
ابن رشد، أبوالولید بن أحمد القرطبی. ( 1997م). بدایۀ المجتهد و نهایۀ المقتصد. مصر: مکتبۀ الإیمان.
ابن سعد، ابوعبدالله. (1410ق). الطبقات الکبری. بیروت: دار الکتب العلمیۀ.
ابن شهبۀ، محمد بن علی. (1389ش). طبقات الشافعیۀ. ترجمه امیر عبیدی نیا. تهران: نشر أحسان.
ابن عابدین، علاءالدین محمد بن محمد. (1412ق). حاشیۀ رد المحتار علی الدر المختار. بیروت: دار الفکر.
ابن ندیم، أبو الفرج. (بی‌تا). الفهرست. بیروت: دار المعرفۀ.
ابن همام، غیاث الدین. (1332ق). تاریخ حبیب السیَر. تهران: انتشارات کتابخانه خیام.
أبو زهرۀ، محمد. (2006م). الشافعی حیاته و عصره. قاهرۀ: دار الفکر العربی.
ـــــــــ . (1390ش). امام جعفر صادق و دیدگاههای فقهی ایشان. تهران: نشر احسان.
ـــــــــ . (1947م). أبوحنیفه حیاته، عصره، آراؤه و فقهه. ناشر: دار الکتب العربی.
أبو سلیمان، عبدالوهاب ابراهیم. (1406ق). کتابۀ البحث العلمی. جده: دار الشروق.
أبو شهبۀ، محمد بن محمد. (بی­تا). الوسیط فی علوم مصطلح الحدیث. بیروت: دار الفکر العربی.
احمدی، فضل أحمد.(1401ش). «ابوحنیفه و مبارزه با استبداد سیاسی». فصلنامه غالب، دوره 39.
احمدیان، عبدالله. (1390ش). تجزیه و تحلیل زندگانی امام شافعی. تهران: نشر احسان.
أشقر، محمد سلیمان. (1997م). الواضح فی أصول الفقه. عمان: دار النفائس.
أُنَر. س.س. (1989)م. «مجلۀ الأحکام العدلیۀ». نشریۀ الإجتهاد، از صفحات 197-218.
باختین، تزوتان تودوروف. (1387ش). منطق گفتگوئی. تهران: نشر مرکز.
بخاری، محمد بن إسماعیل. (1431ق). التأریخ الکبیر. حیدر آباد: دائرۀ المعارف العثمانیۀ.
ـــــــــ . (1422). الجامع المسند الصحیح (صحیح البخاری). تحقیق: محمدزهیر بن ناصر الناصر، مصر: دارطوق النجاة.
بیهقی، ابوبکر. (1344ق). السنن الکبری. هند: دائرۀ المعارف النظامیۀ.
پالمر، ریچارد. (1387ش). علم هرمنوتیک. ترجمه محمد سعید حنائی، تهران: هرمس.
حافظ نیا، محمد رضا. (1377ش). مقدمه­ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سمت.
حجوی الفاسی، محمد بن حسن. (2006م). الفکر السامی. بیروت: المکتبۀ المصریۀ.
حفیدی، وریا. (1393ش). پیش­فرضهای فقهی فقهای شافعی و حنفی. رساله دکتری. گروه فقه شافعی. دانشکده الهیات، دانشگاه تهران.
ــــــــــ . (1402ش). «تأثیر نگرش تاریخی فقیه بر تفسیر متون دینی با تأکید بر حدیث «بسمله»». دو فصلنامه­ی مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب، سال ششم، صفحات 114 – 135.
حق پناه، رضا. (1378ش). «نقش پیش دانسته در فهم قرآن». مجله­ اندیشه­ی حوزه، شماره 16، صفحات 135-160.
حنفی، حسن. (1986م). علم أصول الدین، علم أصول الفقه، العقل والنقل. المؤسسۀ العربیۀ للدلالات والنشر.
حواری،محمد بن حامد. (2006م). سیر ائمۀ الشریعۀ الإسلامیۀ. دمشق: دار البلخی.
حیدری، غلامرضا. (1390ش). «پیش‌فرضهای معرفت شناسی علم سنجی». فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی، شماره 53.
خطیب بغدادی، احمد بن علی. (بی‌تا). تاریخ بغداد. بیروت: دار الکتب العربی.
الجصاص، احمد بن علی. (1405 ق). أحکام القرآن. دار إحیاء التراث العربی.
 جلالی زاده، جلال. (1397ش). تاریخ فقه و فقها. تهران: نشر احسان.
دردور، الیاس. (2010م). تاریخ الفقه الإسلامی. قاهره: دار ابن حزم.
دینانی، غلامحسین. (1379ش). ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام. تهران: انتشارات طرح نو.
ذهبی، شمس الدین. (1988ش). سیر أعلام النبلاء. بیروت: مؤسسۀ الرسالۀ.
ربانی گلپایگانی، علی. (1383ش). منطق فهم دین. قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیۀ.
رحیمی، مرتضی. (1392ش). نقش شیخ طوسی در فقه مقارن. تهران: خانه کتاب.
رفیعی، علی. (1376ش). تاریخ اسلام در عصر امامت امام صادق. مرکز تحقیقات اسلامی.
ریخته گران، محمد رضا. (1378ش). منطق و بحث علم هرمنوتیک. تهران: نشر کنگره.
زحیلی، وهبۀ. (2007م). موسوعۀ الفقه الإسلامی المعاصر. دمشق: دار المکتبی.
ـــــــ . (1418ق). الفقه الإسلامی و أدلته. بیروت: دار الفکر المعاصر.
زرقانی، محمد عبدالعظیم. (بی­تا). مناهل العرفان فی علوم القرآن. مطبعۀ عببدالعظیم البابی.
زرکلی، خیر الدین. (1999م). الأعلام. بیروت: دار العلم.
زیدان، عبدالکریم. (1386م). الوجیز فی أصول الفقه. تهران: نشر إحسان.
سایس، محمد علی. (1428ق). تفسیر آیات الاحکام. المکتبه العصریه.
سبکی، سایس، بربری. (2006م). تأریخ التشریع الإسلامی. دمشق: دار العلماء.
سبکی، عبدالوهاب بن علی (بی­تا). طبقات الشافعیۀ الکبری. قاهره: مطبعل عیسی الحلبی.
سید سابق. (1983م). فقه السنۀ. بیروت: دار الفکر.
سیوطی، جلال الدین. (1394ش). الإتقان فی علوم القرآن. چاپ سوم. مصر: الهیءۀ المصریۀ العامۀ.
شاطبی، ابو اسحاق. (1996م). الموافقات. بیروت: دار المعرفۀ.
شاکر، أحمد. (1426ق). شرح و تحقیق الرساله للإمام الشافعی. قاهره: مکتبؤ دار التراث.
شرباصی، احمد (بی­تا) الأئمۀ الأربعۀ. بیروت: دار الجیل.
شرقاوی، عبد الرحمان (1985م). ائمۀ الفقه التسعۀ. بیروت: العصر الحدیث.
شولتز، دوآن. (1362ش). روانشناسی کمال. ترجمه گیتی خوشدل. چاپ یازدهم، تهران: پیکان.
 ـــــــــ.  (1389ش). نظریه­های شخصیت. چاپ شانزدهم. ترجمه یحیی سید محمدی. تهران: انتشارات ویرایش.
شیرازی، أبو إسحاق. (بی­تا). التنبیه. ریاض: عالم الکتب.
 ــــ . (1431ق). المهذب. بیروت: دار الکتب العلمیۀ.
الصابونی، محمد علی. (بی­تا). روائع البیان. لبنان: دار الفکر.
صلابی، علی محمد علی (1428ق). أسنی المطالب فی سیرۀ علی بن أبی طالب. دمشق: دار ابن کثیر.
صنعانی، ابوبکر عبدالرزاق بن همام. (1403ق). المصنف. بیروت: المکتب الإسلامی.
طباطبائی، محمد حسین. (1411ق). تفسیر المیزان. بیروت: مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات.
طباطبائی، سید هادی. (1392ش). یک قرن زوال فقاهت پس از شیخ طوسی. تهران: خانه کتاب.
طبری، محمد بن جریر. (1387ق). تاریخ الرسل و الملوک. بیروت: دار التراث.
عابدی سر آسیا. (1389ش). «بررسی امکان دسترسی به نیات مؤلف». مجله­ مطالعات اسلامی (فلسفه و کلام)، شماره2/85، صفحات 169-194.
عبداللطیف، عبدالرحمان بن صالح. (1423ق). القواعد والضوابط الفقهیۀ. مدینۀ: عمادۀ البحث العلمی بالجامعۀ الإسلامیۀ. 
العثیم، عبدالعزیز. (1405ق). تحقیق القول بالعمل بالحدیث الضعیف. مدینۀ: الجامعۀ الإسلامیۀ بالمدینۀ المنورۀ.
عسقلانی، احمد بن علی بن حجر. (بی­تا). تهذیب التهذیب. هند: مجلس دائرۀ المعارف النظامیۀ.
عمرانی، أبو الحسین. (1431ق). البیان. جدل: دار المنهاج.
غزالی، ابو حامد. (1936م). المستصفی. قاهره: مطبعۀ مصطفی أحمد.
ــــــــ . (1361ش). کیمیای سعادت. چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات بهجت.
غزی، محمد صدیق. (1416ق). الوجیز فی إیضاح القواعد الفقه الکلیۀ. بیروت: مؤسسۀ الرسالۀ.
فیروز آبادی، محمد بن یعقوب. (بی‌تا). القاموس المحیط. بیروت: دار الجیل.
قاسمی، جمال الدین. (1332ق). قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث. بیروت: دار الکتب العلمیۀ.
قرطبی، یوسف بن عبدالله. (1431ق). الانتقاء فی فضائل الثلاثۀ الأئمۀ الفقهاء. بیروت: دار الکتب العلمیۀ.
قطان، مناع (بی­تا). مباحث فی علوم القرآن. قاهره: مکتبۀ وهبۀ.
ــــــــ . (1422ق). تاریخ التشریع الإسلامی. قاهرۀ: مکتبۀ وهبۀ.
قواسمی، اکرم یوسف عمر. (2003م). المدخل إلی مذهب الإمام الشافعی. عمان: دار النفائس.
کاتوزیان، ناصر. (1394ش). مقدمه علم حقوق. تهران: شرکت سهامی انتشار.
 کرباسی، منیژه. (1399ش). روانشناسی رشد. تهران: پیام نور.
کریّم، سامح. (2010م). موسوعۀ أعلام المجددین فی الإسلام. قاهرۀ: مکتبۀ الدار العربیۀ.
کوثری، محمد زاهد. (1409ق). فقه اهل العراق و حدیثهم. مدینۀ: مکتبۀ العلوم والحکم.
گرجی، ابو القاسم. (1378ش). امام خمینی و حکومت اسلامی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه.
لنگرودی، محمد جعفر. (1388ش). مبسوط در ترمینولوژی. تهران: گنج دانش.
ماوردی، أبو الحسین بن محمد. (1408ق). الحاوی الکبیر. بیروت: دار الکتب العلمیۀ.
مبلغی، احمد. (1390ش). «پیش فرض شناسی فقهی». نشریه فقه. شماره 1، از صفحات 3-12.
مجتهد شبستری، محمد. (1381ش). هرمنوتیک کتاب و سنت. تهران: طرح نو.
مجلسی، محمد باقر. (1403ق). بحار الأنوار. قم: موسسه الوفاء.
محلی، جلال الدین. ( 1426ق). البدر الطالع. بیروت: مؤسسۀ الرسالۀ الناشرون.
محمد اسماعیل. (2015م). تاریخ التشریع الإسلامی. قاهره: دارالسلام.
معوض، علی محمد. (2000م). تأریخ التشریع الإسلامی. بیروت: دار الکتب العلمیۀ.
ملکیان، مصطفی. (1377ش). تاریخ فلسفه غرب. چاپ اول. قم: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.
المنجور، آحمد بن علی. (1437ق). شرح المنهج. مدینۀ: دار عبدالله الشنقیطی.
میر عمادی، سید علی. (1382ش). شناخت ذهن و زبان در گذر زمان. تهران: ورجاوند.
میرزای قمی، ابوالقاسم. (1363ش). قوانین الأصول. قم: نشر حوزه انتشارات اسلامی.
موسوس بجنوردی، سید محمد. (1387ش). حکومت اسلامی ( مصاحبه‌های علمی). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. 
النبهان، محمد فاروق. (1977م). المدخل للتشریع الإسلامی. بیروت: دار العلم.
نووی، أبو زکریا. (1431ق). المجموع. بیروت: دار الفکر.
واعظی، احمد. (1383ش). درآمدی بر هرمنوتیک. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
هیدگر, مارتین. (1394ش). چه باشد آن­چه خوانندش تفکر. تهران: فلات.
یحیی مراد. (2004م). معجم تراجم أعلام الفقهاء. بیروت: دار الکتب العلمیۀ.
مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب
دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 12
ناشر
فروردین 1403
صفحه 26-1

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار