تأملی فقهی و حقوقی در ضوابط و شرایط وقف سهام شرکت‎های سهامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد، گروه فقه و حقوق، دانشکده الهیات معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.

10.22034/mfu.2024.141619.1442

چکیده

مشهور فقهای امامیه، وقف را حبس عین و تسبیل منفعت تعریف کرده‌اند و قانون‌گذار نیز به تبعیت از نظر مشهور فقها در ماده 55 قانون مدنی وقف را به همین‌گونه تعریف نموده است. مقتضای تفسیر مضیق و ظاهرگرایانه از واژه «عین» آن است که به لحاظ فقهی تنها اموالی قابلیت وقف دارند که جزو اشیای مادی و محسوس باشد؛ به دیگر سخن براساس تفسیر فوق سایر اموال از جمله حقوق، دیون، منافع به جهت عدم مادی بودن و عدم درک آن به‌وسیله حواس، قابل وقف نمی‌باشد درنتیجه سهام شرکت‌های سهامی از قلمروی موضوعی عقد وقف خارج خواهد شد. برخی معتقدند مقصود از واژه «عین» در ترکیب «حقوق عینی» الزاماً مال محسوس و مادی نخواهد بود؛ زیرا در عرف تجاری کنونی صدور سهم بر روی ورقه سهام ضرورت و الزامی ندارد و تصور سهام بدون وجود برگه سهام نیز امکان‌پذیر است. دیگر آنکه سهام را با تکیه بر پاره‎ای از قوانین و مقررات موضوعه، عین یا در حکم عین قلمداد کرده‌اند. به‌نظر می‌رسد، می‌توان از رهگذر واکاوی و تحلیل ماهیت سهام به‌عنوان یک مال نوپدید ممتاز که دارای مالیت می‌باشد نتیجه گرفت که شرط وقف سهام آن است که مالک آن باقی‌مانده معهود مبلغ اسمی در هنگام پذیره‎نویسی را پرداخت کرده باشد؛ زیرا مادامی که تعهد مزبور ایفا نشود، شرکت سهامی طبق ضوابط مندرج در مواد 35و36 لایحه قانونی 1347 نمی‌تواند آن‌را وقف نماید. بنابراین وقف سهام وثیقه مدیران، سهام شرکت‎های مدت‎دار و سهامی که تعهد به پرداخت باقی‌مانده مبلغ آن ایفا نشده، باطل خواهد بود. حال سؤال آن است که اگر سهام وقفی شرکت افزایش قیمت حاصل نماید آیا این افزایش نیز در وقف داخل می‌شود؟ دیگر آنکه آیا وقف بخشی از سهام شرکت توسط سهام‌دار موجب موقوفه تلقی کردن سایر سهام شرکت نیز می‌شود؟! در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای و قوانین مرتبط فراهم آمده با هدف دستیابی به جواب سؤالات فوق و ارائه راه‌حل مناسب جهت حل مسائل مذکور، این نتیجه حاصل شده که افزایش قیمت سهام شرکت منجر به موقوفه تلقی شدن آن خواهد شد و به لحاظ قانونی وقف بخشی از سهام شرکت موجب سرایت وقف به سایر سهام شرکت نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential-Legal Analysis of Terms and Conditions of Endowment of Shares

نویسنده [English]

  • reza rahbar
M.Sc., Department of Jurisprudence and Law, Faculty of Theology, Islamic Education and Guidance, Imam Sadiq University (A.S.), Tehran, Iran.
چکیده [English]

Following the renowned majority the Imᾱmῑ jurists who commonly define endowment (waqf) as the lien of the object (habs 'ayn) and the limitation of its benefits (tasbῑl al-naf'), Article 55 of the Iranian Civil Code also presents the same definition for the endowment. The word "objective ('ain)" necessarily and literally is interpreted in jurisprudence as the properties among material and tangible objects, which are capable of endowment. In other words, properties such as rights, debts, and benefits are excluded from the endowment, for they are not objective and tangible by senses. Therefore, shares of joint stock companies are excluded from the subject area of the endowment contract. Some believe that the meaning of the word "objective" in combination with "objective rights" does not necessarily mean tangible and material property; because in the current business practice, it is not necessary and mandatory to issue shares on the stock sheet, and it will be possible to imagine shares without the existence of a stock sheet. Moreover, they consider the shares to be the same or somehow to be the same based on the relevant laws and regulations. Seemingly, the analysis of the nature of the shares as a newly-emerged and privileged property that has wealth concludes that the condition of endowment of the shares is that the owner has paid the remainder of nominal amount at the time of subscription; because as long as the said obligation is not fulfilled, the joint stock company cannot endow it according to the rules contained in Articles 35 and 36 of the 1968 legal bill. Therefore, the endowment of collateral shares of managers, shares of fixed-term companies, and shares for which the obligation to pay the remaining amount has not been fulfilled will be void. The questions raised here are, "If the price of the endowment shares of the company increases, will this increase also be included in the endowment?" "Does the endowment of a part of the company's shares by the shareholder cause other shares of the company to be considered endowment as well!?" Using the descriptive-analytical method and based on library sources and relevant laws, this research aims to answer the questions and provide a suitable solution to the issue. In conclusion, the increase in the company's stock price will lead to its being considered as an endowment. Additionally, the endowment of a part of the company's shares does not legally cause the endowment of other shares of the company.

کلیدواژه‌ها [English]

  • newly-emerged property
  • endowment (waqf)
  • objective ('ain)
  • shares
  • joint stock companies
آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1413ق). کتاب فی الوقف. قم: موسسه النشر الاسلامی.
احمدزاده بزاز، سید عبدالمطلب؛ محمّدی، مرتضی و مروارید، محمدرضا. (1399ق). «تأملّی فقهی و حقوقی در عین‎انگاری سهام شرکت‎های سهامی». آموزههای فقه مدنی، دوره دوازدهم، شماره 22، صص 59-31.
اسکینی، ربیعا. (1389ق) حقوق تجارت: شرکتهای تجاری. ج2، چاپ سیزدهم، تهران: سمت.
اسمعیل‎نژاد، مرتضی و جعفری سهل‎آباد، بهاره. (1398ق). «وقف آب، راه‌حلی برای بحران آب در دورههای خشکسالی در خراسان جنوبی». اولین همایش ملی کارکرد وقف در توسعه انسانی با تأکید بر وقف علمی. صص 17 – 13.
الشریف، محمدمهدی و جعفری خسروآبادی، نصرالله. (1394ق). «چالش‎های نظری بیع حق (تأملی بر امکان وقوع حق به‌عنوان مبیع یا ثمن در بیع)». مجله مطالعات حقوقی. دانشگاه شیراز، دوره هفتم، شماره دوم، صص 26-1.
الشریف، محمدمهدی و کیوانی هفشجانی، داریوش. (1397ق).« کنکاشی در مالیت و ماهیت اطلاعات با رویکرد حقوقی و اقتصادی»، حقوق خصوصی، دوره 15، شماره 2، صص 322-301.
الماسی،نجاد علی. (1389ش). تعارض قوانین. تهران: مرکز نشر دانشگاهی
امام‎وردی، محمدحسن. (1399ش). قوانین وقفی در نظم حقوقی کنونی. تهران: انتشارات مجد.
ابن ادریس حلی. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. ج3، چاپ دوم، قم: موسسه النشر الاسلامی.
بهرامی، محمد. (1379ش). «پژوهشی فقهی حقوقی در وقف سهام شرکت‎ها، وقف میراث جاویدان». سال هشتم، شماره 2، صص 152 – 142.
بیات، فرهاد و بیات، شیرین. (1399ش). شرح جامع قانون مدنی. چاپ نوزدهم، تهران: انتشارات ارشد.
بجنوردی، سید حسن. (1419ق). القواعد الفقهیه ج4 و 7، قم: نشر الهادی.
بحرانی، یوسف. (1363ق). الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره. ج22، قم: موسسه النشر الاسلامی.
پاسبان، محمدرضا. (1390ش). حقوق شرکتهای تجاری. چاپ ششم، تهران: سمت.
توکلی، محمّد مهدی. (1399ش). مختصر حقوق تجارت. چاپ هجدهم، تهران: نشر مکتوب آخر.
جعفری خسروآبادی، نصرالله و شهیدی، سید مرتضی. (1394ش). «بازپژوهی فقهی حقوقی ماهیّت اوراق سهام و قرارداد واگذاری آن»، شماره اول (پیاپی 9)، صص 64-37.
حسینی عاملی، محمد جواد. (بی‎تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. ج9، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
خوانساری، سید احمد. (1355ش). جامع  المدارک فی شرح مختصر النافع. ج4، تهران: مکتبه الصدوق.
خویی، سید ابوالقاسم. (1410ق). منهاج الصالحین. ج1 و 2، چاپ بیست و هشتم، قم: نشر مدینه العلم.
روحانی، سید محمد صادق. (1435ق). فقه الصادق. ج30، چاپ پنجم، قم: آیین دانش.
ستوده تهرانی، حسن. (1398ش). حقوق تجارت. ج2، چاپ بیست و ششم، تهران: انتشارات دادگستر.
سبحانی، جعفر. (1438ق). أحکام الوقف فی الشریعه الاسلامیه الغراء. قم: موسسه الامام الصادق (ع).
سبزواری، سید عبدالأعلی. (1416ق). مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. ج22، چاپ چهارم، قم: دفتر آیت‎الله العظمی السید السبزواری.
شوشی نسب، نفیسه. (1394ش). ماهیت حقوقی اوراق بهادار. چاپ اول، تهران: نشر میزان.
شیخ انصاری، مرتضی. (1379ش). صیغ العقود و الایقاعات و سه رساله دیگر. گردآورنده: استرآبادی، شیخ محمّد یوسف، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
شهید اوّل. (1410ق). اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه. بیروت: دارالتراث - دارالاسلامیه.
شهید ثانی. (1425ق). مسالک الأفهام فی شرح شرائع الإسلام. ج5، چاپ سوم، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
شیخ طوسی. (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیه. ج3، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
------- (1411ق). الخلاف. ج3، قم: موسسه النشر الاسلامی.
طباطبایی،سید علی. (1418ق). ریاض المسائل. ج10، مشهد: موسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
علامه حلی. (1413ق). قواعد الأحکام. ج2، قم: موسسه النشر الإسلامی.
عبدی‎پورفرد، ابراهیم. (1399ش). «مباحثی تحلیلی از حقوق تجارت: اوراق تجاری، بورس و اوراق بهادار، حق کسب یا پیشه یا تجارت»، چاپ دوازدهم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
عیسائی تفرشی، محمد و شعاریان ستاری، ابراهیم. (1381ش). «سهم و حقوق ناشی از آن در شرکتهای سهامی»، پژوهش حقوق عمومی، شماره 7، صص 48-21.
عیسائی تفرشی، محمد و سکوتی نسیمی، رضا. (1383ش). «بیع سهام شرکتهای سهامی»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره بیست و یکم، شماره دوم (پیاپی 41)، صص 58-35. 
فاضل لنکرانی، محمد. (1424ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله: الوقف...الذباحه. قم: مرکز فقه الائمه الاطهار (ع).
قهرمانی،ژیلا،دیلمی،أحمد. (1398ش). «بررسی فقهی -حقوقیی انتقال ارادی مهریه عین معین». مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب، دوره دوم، شماره دوم،صص 1-27
کاتوزیان، ناصر. (1391ش). دوره مقدماتی حقوق مدنی: اموال و مالکیت. چاپ سی و ششم، تهران: نشر میزان.
کاتوزیان، ناصر. (1391ش). عقود معین. ج2، چاپ نهم، تهران: کتابخانه گنج دانش.
کاویانی، کورش. (1398ش). حقوق شرکتهای تجارتی. چاپ ششم، تهران: نشر میزان.
محقق داماد، سید مصطفی و مهریار، محمّد. (1399ش). تحلیل فقهی و حقوقی وقف. ج1، چاپ اول، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مصباحی مقدم، غلامرضا و شکری، صابر. (1385ش). «وقف سهام از نظر فقهی و ارائه الگوی مالی»، چشم‎انداز مدیریت بازرگانی، زمستان 85 و بهار 86، شماره 21 و 22، صص 184 – 157.
محقق حلی. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. ج2، قم: موسسه اسماعیلیان.
موسوی خمینی، سید روح‎الله. (1392ش). تحریر الوسیله. ج1و2، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
نجفی، محمد حسن. (بی‎تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. ج28، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نجفی عمران،عبد الرحمن. (1400). «تورم و تأثیر آن در احکام خمس از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی». مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب،فروردین 1400،دوره چهارم،شماره 1،صص30-51
یزدی، سید محمدکاظم. (1425ق). العروه الوثقی. ج6، چاپ دوم، قم: موسسه النشر الاسلامی.
 
Bourne, N. (1998). Principles of company law. Psychology Press.‏
Dignam, A,. Lowry, J. (2012), Company Law, 7th Edition, Hampshire: Oxford University Press.
Dine, J. (2001), Company Law, Fourth Edition, Hampshire: Palgrave.
Goulding, S. (1999). Company law. Cavendish publishing limited.‏
McLaughlin, S. (2013). Unlocking company law. Routledge.‏
Ridley, A. (2011). Key Facts: Company Law, 4th Edition: London: Hodder Education.
Shepherd, C., & Ridley, A. (2015). Company Law. Routledge.‏