بازخوانی شرط «دیدن» خیانت همسر برای اثبات لعان در رویکرد سیاست جنایی اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه فقه و حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت اله بروجردی (ره)، بروجرد، ایران.

10.22034/mfu.2023.139797.1336

چکیده

راهکار خردمندانه نهاد لعان در سیاست جنایی اسلام، بر پایه امتنان الهی، برای برون رفت از تنگناهای زندگی زناشویی تشریع شده است. با این حال گستره این نهاد کارآمد با منوط شدن به «دیدنِ» خیانت زن، محدود شده است. لذا سوال تحقیق آن است که آیا از منظر فقه مذاهب اسلامی اثبات لعان منوط به دیدن زنای زن توسط شوهر است یا خیر؟ مذاهب اسلامی در خصوص شرط «دیدن» اختلاف دارند. فقهای امامیه بجز شهید ثانی و بنابر یک دیدگاه از فقای مالکیه دیدن زنای زوجه را شرط اثبات لعان دانسته‌اند، لذا لعان را در حق نابینا و کسی که رابطه نامشروع زوجه خود را ندیده، صحیح نمی دانند البته فقهای مالکیه نابینا را اسثنا کرده، و می گویند لعان وی صحیح است. اما از نظر زیدیه، حنفیه، بشافعیه، حنبلیه و بنابر دیدگاه دیگر از فقهای مالکیه دیدن شرط نیست و کسی که زنای زوجه را ندیده و نابینا نیز می تواند لعان را انجام دهند. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف تبیین قابل دفاع نبودن موضوعیت شرط «دیدن» در لعان، انجام یافته است. رسیدن به این مقصود در پرتو توصیف و تحلیل گزاره‌های فقه اسلامی و علوم انسانی، با گردآوری داده‌های کتابخانه‌ای میسر می‌باشد و نتیجه، تبیین طریقیت شرط «دیدن» خیانت زن است تا از یکسو افراد بیش‌تری که با پدیده شوم خیانت زناشویی درگیر می‌شوند زیر پوشش حمایتی این نهاد قرار گیرند و از سوی دیگر دستگاه عدالت کیفری نیز از تنگنای اجرای بهتر عدالت برای یادشدگان خارج گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Re-reading the condition of "seeing" the infidelity of the spouse to prove blasphemy in the approach of criminal policy of Islam

نویسندگان [English]

  • abdolsamad aliabadi 1
  • mashalah karimi 2
1 Assistant Professor. Department of Jurisprudence and Law, University of Islamic Religions, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Law, Faculty of Humanities, Ayatollah Borujerdi University, Borujerd, Iran.
چکیده [English]

The wise solution of Le’an's institution in Islamic criminal policy, based on God's grace, legislates to overcome difficulties in married life. Its wisdom lies not only in solving challenges faced by families involved in infidelity crises but also in preventing self-effort and arbitrary actions to solve such problems. However, the effectiveness of this institution is limited by the requirement of "seeing" the wife's betrayal. Therefore, the research question is whether, according to the jurisprudence of Islamic schools, proof of blasphemy depends on the husband witnessing his wife's adultery or not. Islamic religions differ regarding this "seeing" condition. The Imami jurists, except Shahid Sani, and one view of the Maliki jurists consider witnessing the wife's adultery as a condition for proving blasphemy. Hence, they do not view cursing a blind person or someone who has not witnessed their wife's illicit relationship as valid. However, according to Zaidiyyah, Hanafiyyah, Bashafiyyah, Hanbaliyyah, and other viewpoints of Malikiyyah jurists, witnessing is not a condition, and even a blind person who has not seen their wife's adultery can perform laan. Therefore, the subjectivity of the "seeing" condition in Le’an is not defensible. This goal can be achieved by describing and analyzing the propositions of Islamic jurisprudence and human sciences, as well as library data. The result is that the lack of subjectivity in this condition not only protects more individuals involved in ominous phenomena under the cover of the Le’an's institution, but also eases the bottleneck faced by the criminal justice system in executing justice for the aforementioned individuals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Le’an
  • Seeing
  • Betrayal
  • Criminal Policy
  • Islam
قرآن کریم
آذرنوش، آذرتاش.(1388ش). فرهنگ معاصر عربی- فارسی. چاپ10. تهران: نشر نی.
آلوسى، سیدمحمود.(1415ق). روح المعانى فی تفسیرالقرآن العظیم. چ1. بیروت، دارالکتب العلمیه.
ابن اثیر. مبارک. (1421ق). النهایه. ج4. قم: اسماعیلیان.
ابن ادریس، محمد.(۱۴۱۰ ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. چ2. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن رشد الجد، ابوالولید محمد ابن احمد. (1408ق). البیان و التحصیل و الشرح و التوجیه و التعلیل لمسائل المستخرجه. بیروت: دار الغرب الإسلامی.
ابن رشد الحفید، القاضی ابی الولید محمد بن احمد بن محمد.(1421ق). بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، بیروت: دارالفکر.
ابن فهد حلی، احمد. (1407ق). مهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
________ . (1409ق). الرسائل العشر، قم: کتابخانه آیت­اله مرعشی.
ابن قدامه، عبدالله. (1388ق). المغنی. بی­جا: مکتبه القاهره.
ابن ماجه، محمد. (بی­تا). سنن ابن ماجه. بیروت: دار إحیاء الکتب العربیه.
ابن مرتضی، محمد بن یحیی. (بی‌تا). التاج المذهب لأحکام المذهب، بی‌جا: دارالکتب الاسلامیه.
ابن مفتاح، عبدالله. (1435ق). المنتزع المختار من الغیث المدرار. صعده: مکتبه التراث الاسلامیه.
ابن منظور، محمد. (1414ق). لسان العرب. چ3. بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
ابن نجیم مصری، زین الدین. (1418ق). البحر الرائق شرح کنز الدقائق. چ2. بیروت: دار الکتاب العلمیه.
ابو‌علی، احمد. (بی­تا). لباب الافکار فی توضیح المبهمات الأزهار. بی­جا: بی­نا.
احسایی ابن ابی الجمهور. (1410ق). الأقطاب الفقهیه،چ1، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
اسکافی، محمد.(۱۴۱۶ ق). مجموعه فتاوای ابن جنید. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
إصبحی، مالک. (1415ق). المدونه الکبری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بخاری، محمد. (1422ق). صحیح البخاری، چ1، بی‌جا، دار طوق النجاه.
جزیری، عبدالرحمن. (2008م). الفقه علی المذاهب الأربعه، بیروت: المکتبه العصریه.
جمع من الباحثین. (۱۴۴۱ق). مجموعه مقالات المؤتمر العالمی للإمام الشهید السید محمد باقر الصدر. ج3. قم: دارالصدر.  
جوهری، اسماعیل .(1410ق). صحاح اللغه. بیروت: دار العلم للملایین.
حجاوی، موسی. (بی­تا). الإقناع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل. بیروت: دار المعرفه.
حجتی، محمد باقر. (1395ش). اسباب النزول، کاوش­هایی در علوم قرآنی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حر عاملى، محمد. (۱۴14ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث.
حسنی­ یمنی،أحمد. (1336ق). کتاب البحر الزخار الجامع لمذاهب علماء الأمصار. صنعاء: دارالحکمه الیمانیه.
حسینى روحانى، محمد صادق. (1412ق). فقه الصادق. قم: دارالکتاب مدرسه امام صادق(ع).
حسینی سیستانی، علی. (1417ق). منهاج الصالحین. قم: دفتر حضرت آیت­اله سیستانى.
حلّى، محمد. (1424ق). معالم الدین فی فقه آل یاسین. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
خراسانی، رضا. (۱۳۹۴ش). «روش‌شناسی فهم اجتهادات سیاسی فقیهان در چارچوب فقه النظریه». فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی. ۲۱(۸۴). 29-7.
خلوتی، أحمد. (بی­تا). بلغه السالک لأقرب المسالک المعروف بحاشیه الصاوی على الشرح الصغیر. بی­جا: دار المعارف.
خمینی، روح الله. (۱۳۸۹ش). صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
__________ . (1392ش). تحریر الوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
دارقطنی، علی. (1424ق). سنن الدارقطنی. بیروت: مؤسسه الرساله.
دارمی، عبدالله. (1412ق). سنن الدارمی. ریاض : دار المغنی للنشر و التوزیع.
دسوقی­، محمد. (بی‌تا). حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر. بیروت: دارالفکر.
زحیلی، وهبه. (بی‌تا). الفقه الاسلامی و ادلته. دمشق: دارالفکر
سبزوارى، عبد الاعلی. (1413ق). مهذّب الأحکام فی بیان حلال و الحرام. قم: مؤسسه المنار- دفتر حضرت آیت­اله سبزواری.
سبزوارى، محمد باقر. (1423ق). کفایه الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
سرخسی، محمد.(1414ق). المبسوط. بیروت: دارالمعرفه.
أنصاری، زکریا. (1422ق). أسنى المطالب فی شرح روض الطالب. بیروت: دار الکتب العلمیه.
سیوری، مقداد. (1388ش). کنز العرفان فی فقه القرآن. (مترجم، عبدرحیم عقیقی بخشایشی). قم: نوید اسلام.
شهید ثانی، زین‌الدین. (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
__________ . (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: کتاب فروشى داورى.
شیخ طوسی، محمد. (۱۴۰۷ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
___________ .(1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: مکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
شیرازی ابراهیم. (1424ق). المهذب. بیروت: دارا لمعرفه.
صباغ، محمد. (1408ق). بحوث فی أصول التفسیر. بیروت: المکتب الاسلامی.
صدر، محمدباقر. (۱۳۹۵ش). پژوهش‌های قرآنی. (مترجم، جلال میرآقایی). قم: انتشارات دارالصدر.
__________.  (۱۴۱۷ق). اقتصادنا. قم: دفتر تبلیغات اسلامى، شعبه خراسان.
__________.  (۱۴۲۰ق). قاعده لاضرر و لاضرار. قم: دارالصادقین للطباعه و النشر.
طباطبائی، محمد حسن. (1374ش). تفسیر المیزان.(مترجم، محمد باقر موسوی همدانی ). ویراست5. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم.
طباطبایى، علی. (1418ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسه آل البیت.
طریحی، فخر الدین. (1416ق). مجمع البحرین. تهران: کتاب فروشی مرتضوی.
عبدالسلام، جعفر. (١٤٢٣ق). الروضه البهیه فی المسائل المرضیه شرح نکت العبادات. (محقق، مرتضى محطوری­الحسنی). صنعاء: مطبوعات مرکز بدر العلمی و الثقافی.
عدوی، احمد. (بی­تا). الشرح الکبیر. بی‌جا: دار إحیاء الکتب العربیه- عیسى البابی الحلبی و شرکاه.
عسقلانی­، أحمد.(1379ق). فتح الباری شرح صحیح البخاری. بیروت: دارالمعرفه.
عنایت غلام­پور؛ منیژه. عبداله­زاده؛ حسن. امیرشاهی؛ مهربانو؛ ثناگو، اکرم. (1396ش). «ارتباط ویژگی­های شخصیتی، الگوهای ناسازگار اولیه، خوش بینی و بدبینی با توجیه خیانت زناشویی در افراد متاهل». نشریه روان پرستاری. 5 (2). 14- 8 .
علامه حلی، حسن بن یوسف. ‌(۱۴۱۳ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عینی. محمود. (1420ق). البنایه شرح الهدایه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
فیض کاشانى، محمد محسن. (۱۴۰۶ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی(ع).
قرافی­، احمد. (1994م). الذخیره. بیروت: دار الغرب الإسلامی.
ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله. (1400ق). الکافی فی فقه أهل المدینه. الریاض: مکتبه الریاض الحدیثه.
________ . (2000م). الاستذکار الجامع لمذاهب فقهاء الأمصار. بیروت: دار الکتب العلمیه.
قشیری، مسلم. (بی­تا). المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول­اله (ص). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
کاسانی ابی بکر. (1420ق). بدائع الصنائع. بیروت: دارالمعرفه.
کمال­جو، علی؛ نریمانی، محمد؛ عطادخت، اکبر؛ ابوالقاسمی، عباس. (1395ش). «مدل علّی تأثیرات هوش معنوی و اخلاقی بر روابط فرا زناشویی با واسطه­های شبکه­های مجازی و رضایت زناشویی». فصلنامه پژوهش‌های روان شناسی اجتماعی. 6(24). 77-53 .
کلینى، محمد. (۱۴۰۷ق). الکافی. تهران: دار الکتب‌ الإسلامیه.
مالکی، ابوالحسن. (1412ق). کفایة الطالب الربانی لرسالة أبی زید القیروانی. بیروت: دارالفکر.
ماوردی، علی. (1419ق). الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی. بیروت: دار الکتب العلمیه.
مجلسى اول، محمد تقی. (1406ق). روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. چ2. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
مجلسی دوم، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
________ . (1406ق). ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. قم: کتابخانه آیت­اله مرعشی نجفی.
محقق حلّى، جعفر. (1412ق). نکت النهایه. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه.
_______ . (1408ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محمدزاده، زینب و اجتهادی، مهدی، (1402)،«جایگاه عقد آریایی در نظام فقه خانواده اسلامی»، دو فصلنامه مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب. 1(6). 184-162.
مزنی، اسماعیل. (بی­تا). مختصرالمزنی. بیروت: دارالمعرفه.
مطهری، مرتضی.(1390ش). درس‌های اسفار. تهران: صدرا.
مقبلی، صالح. (1408ق). المنار فی المختار من جواهرالبحر الزخار. بیروت: مؤسسه الرساله.
موسوی عاملی، محمد. (1411ق)، غایه المرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
نجفى، محمد حسن. (1362ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نسائی،احمد. (1406ق). سنن النسائی. حلب: مکتب المطبوعات الإسلامیه.
نصرحامد، ابو زید. (1398ش). معنای متن، پژوهشی در علوم قرآن. (مترجم، مرتضی کریمی نیا)، چ6. تهران: طرح نو.
نووی محی الدین. (بی­تا). روضه الطالبین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
هارونی، احمد. (1427ق). شرح التجرید فی فقه الزیدیه. صنعاء: مرکز التراث و البحوث الیمنی.