مبانی ابضاع از منظر فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه فقه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 دانشجوی دکتری، گروه فقه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

10.22034/mfu.2023.139790.1335

چکیده

مذاهب فقهی اسلامی با استناد به دلایلی ، از جایز بودن ابضاع سخن گفته و تعاریف و تعابیر گوناگونی از ماهیت آن ارائه نموده اند، با توجه به تأثیر مبانی فقهی ابضاع بر روی ماهیت آن ، بررسی مبانی فقهی ابضاع ضروری به نظر می‌رسد. پرسش اصلی که تحقیق حاضر در پی پاسخ به آن می‌باشد آن است که« از دیدگاه مذاهب فقهی اسلامی چه دلایلی ابضاع را پشتیبانی می‌کند ؟» فرضیه تحقیق آن است که برخی از دلایل مورد استناد برای اثبات جایز بودن ابضاع بر جواز آن دلالت ندارند .این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای امامیه و مذاهب فقهی اهل سنت صورت گرفته است. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که اختلاف در ماهیت ابضاع موجب آن شده که از یک سو در درباره رکن و شرط بودن قید«تبرعی یا مجانی بودن»در ابضاع و استحقاق دریافت اجرة‌المثل اختلاف پیش آید ؛ از سوی دیگر موجب آن شده که برخی ابضاع را عقد مستقل بدانند و برخی نیز آن را تابع عقد جعاله، یا وکالت و ... بشمار آورند . گاهی به دلایلی همچون آشنا نبودن صاحب سرمایه به تجارت و مانند آن ، ابضاع یک نوع احسان و کمک به رفع نیاز وی می باشد ، که دین آن را تشویق نموده است، از سویی به‌دلیل محترم بودن فعل مسلمان، عامل حق دریافت اجرت دارد، مگر آن که به مجانی بودن کار وی تصریح شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Fundamentals of Merchandise (Ebzae) from the Perspective of Islamic Jurisprudence Schools

نویسندگان [English]

  • morteza rahimi 1
  • jafar zibayeenejad 2
1 Associate Professor, department‌ of jurisprudence. Faculty of theology and Islamic studies, University of Shiraz, shiraz, Iran.
2 Ph.D. Student, department‌ of jurisprudence. Faculty of theology and Islamic studies, University of Shiraz, shiraz, Iran
چکیده [English]

Islamic jurisprudential schools have presented various reasons to justify merchandise (Ebzae) and its permissibility while offering diverse definitions and interpretations of its essence. Given the significant influence of jurisprudential principles on the nature of Ebzae, it becomes imperative to assess these jurisprudential fundamentals critically. This research addresses the central question: "What are the reasons supporting the permissibility of Ebzae according to Islamic jurisprudential schools?" The research hypothesis posits that some of the reasons put forth to establish the permissibility of Ebzae lack sufficient justification. The present study employs a descriptive-analytical approach and relies on desk studies of both Imamiyyah jurisprudence and Sunni jurisprudence schools.
Furthermore, the research findings indicate that variations in the interpretation of Ebzae have led to disputes regarding the fundamental requirement of "voluntariness or freedom" in Ebzae and the entitlement to fair and equitable compensation. Simultaneously, this divergence has resulted in some individuals regarding Ebzae as an independent contract, while others perceive it as a subsidiary of unilateral contracts or advocacy agreements. In some instances, due to factors such as the capital owner's lack of familiarity with business practices, Ebzae is viewed as benevolent and assistance in fulfilling needs, consistent with religious recommendations. It is emphasized that a broker has the right to receive remuneration, reflecting the dignity of the Muslim transaction unless otherwise specified that the service is pro bono.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Merchandise (Ebzae)
  • Remuneration Partnership
  • Mudaraba (Financing Loan)
  • Advocacy

مراجع

قرآن کریم.
ابن بابویه، محمد بن علی. (1363ش). من لایحضره الفقیه، چ2. قم: مؤسسه انتشارات اسلامی.
ابن طاهر، عبدالله بن عمر.(1434ق). العقود المضافة الی مثلها.چ1.  ریاض: دار کنوز اشبیلیا للنشر و التوزیع.
ابن عابدین، محمد .(1386ق) .رد المحتار علی الدر المختار شرح تنویر الابصار.بی‌چا، قاهرة: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی وأولاده.
ابن عثیمین، محمد.(بی‌تا). تعلیقات ابن عثیمین علی الکافی. بی‌چا. بی‌جا: بی‌نا.
ابن فهد حلی، احمد.(1407 ق). المهذب البارع فی شرح مختصر النافع.چ1. قم: موسسه نشر اسلامی.
ابن قدامة المقدسی، عبدالله.(1388ق). المغنی. بی‌چا. قاهره: کتابخانه قاهره.
ابن منظور، محمد بن مکرم.(1414 ه‍ ق). لسان العرب. چ3. بیروت: دار الفکر.
جرجانی، امیر ابو الفتح. (1404ق). تفسیر شاهی، چ1. تهران: انتشارات نوید.
جزیری، عبد الرحمن؛ غروی، سید محمد؛ یاسر، مازح. (1419ق). الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل البیت(ع) . چ1. بیروت:دار الثقلین.
الجندی، خلیل بن اسحاق.(1426ق). مختصر العلامه خلیل. بی‌چا، قاهره: دار الحدیث.
حر عاملی، محمد بن حسن.(1409ق). وسایل الشیعه. چ4. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
الخطاب الرعینی، شمس الدین محمد.(1412ق). مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل. چ3. بیروت: دارالفکر.
خطیب الشربینی، شمس الدین محمد. (1415 ق). مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج. چ1. بیروت: دارالکتب العلمیه.
خوانساری، موسی.(1373ق). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. چ1. تهران: مکتبة المحمدیه.
دسوقی، محمد. (بی‌تا).­حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر.بی‌چا. بیروت: دارالفکر.
راغب اصفهانى، حسین .(1412 ه‍ ق)، مفردات ألفاظ القرآن.چ1.  بیروت: دار العلم.
رملی، شمس الدین محمد. (1404ق).  نهایة المحتاج إلى شرح المنهاج. بی چا. بیروت: دارالفکر.
زحیلی ، وهبه .(بی‌تا) . الفقه الاسلامی و ادلته. چ4. دمشق:دار الفکر.
سرخسی، محمد. (بی‌تا).تمهید الفصول فی الأصول. بی‌چا، حیدر آباد: لجنة احیاء معارف النعمانیة.
سیفی مازندرانی، علی اکبر. (بی‌تا). دلیل تحریر الوسیلة کتاب الوصیة. چ1. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
سیوری حلی، مقداد بن عبدالله. (1373ش). کنز العرفان فی فقه القرآن. چ1. تهران: مرتضوی
ــــــــــــ .(1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرایع. چ1. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
شهابی، محمود.(1417ق). ادوار فقه. چ5. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران.
شهرکانی، ابراهیم اسماعیل.(1430ق). معجم المصطحات و الالفاظ الفقهیه. بی‌چا. قم: انتشارات ذوی القربی.
طاهری، حبیب الله.(1418ق). حقوق مدنی. چ2. قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم.
طوسی، محمد بن حسن.(1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه. چ3. تهران: مکتبه المرتضویه.
طوسی، محمد بن حسن (1365ش). تهذیب الاحکام. چ4. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
عاملی (شهید ثانی)، زین الدین .(1413 ه‍ ق ). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. چ1. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
عبد المنعم، محمود عبد الرحمن.(بی‌تا). معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیة . بی‌چا. قاهره: بی نا.
علامه حلی، حسن بن یوسف.(1411ق). تبصرة المتعلمین. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـــــــــــ .(1414ق). تذکرة الفقهاء. چ1.  قم: مؤسسه آل البیت.
عمید زنجانی، عباسعلی.(1382ش). آیات الاحکام. بی‌چا. تهران: دفتر مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی.
الغدیری، عبدالله.(1418ق). القاموس الجامع للمصطلحات الفقهیة. بی‌چا. بیروت: دار الرسول الاکرم(ص).
فیض کاشانی ، محمد محسن.(بی‌تا). مفاتیح الشرایع. چ1. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
فیومی، احمد. (1418ق). مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. بی‌چا، بیروت:مکتبه العصریه.
قرشی ، علی اکبر. (1412ق). قاموس قرآن. چ6.  تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کاسانی، علاءالدین.(1327ق). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. بی‌چا. قاهره: مطبعة الجمالیة.
کاشف الغطاء نجفی، علی بن محمد.(1381). النور الساطع. چ1. نجف اشرف: مطبعة الاداب.
کاظمی، جواد بن سعید.(1365ش). مسالک الافهام الی آیات الاحکام. بی‌چا. تهران: نشر مرتضوی.
الکرمی، مرعی بن یوسف.(1428ق). غایة المنتهی فی جمع الاقناع و المنتهی. چ1.کویت: مؤسسه غراس للنشر و التوزیع.
مجلسی، محمدباقر.(1404ق). مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول. چ2. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مرغینانی، علی بن ابی بکر. (بی‌تا). الهدایه فی شرح البدایة المبتدی. بی‌چا. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مطهری، مرتضی. (بی‌تا) . مجموعه آثار. بی‌چا. قم: بی‌نا.
مغربی رشیدی، احمد بن عبد­ الرزاق.(1404ق).­حاشیة المغربی علی نهایة المحتاج الی شرح المنهاج. بی‌چا. بیروت: دار الفکر للطباعة.
مقدس اردبیلی، احمد.(بی‌تا). زبدة البیان. بی‌چا. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
ــــــــــــ .(1403ق). مجمع الفائدة و البرهان.چ1.  قم: انتشارات اسلامی.
مؤمنی ، عابدین؛ ایزدی فرد، علی اکبر؛ درویشی شاهکلایی، حمید.(1400). «تحلیل ادله مشروعیت توافق با کفار مستکبر غیر حربی»، دو فصلنامه مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب، شماره اول، دوره چهار، ص255-277.
نجفی، محمد حسن.(1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. چ7. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نجم آبادی، ابو الفضل. (1380). الاصول. چ1. قم: مؤسسه آیت الله بروجردی لنشر معارف اهل البیت.
ندوة البرکة فی الاقتصاد.(1403ق). الفتاوی الاقتصادیة. چ1. بی‌جا: ادارة التطویر و البحوث.
النووی، یحیی.(1417ق). المسائل المنثورة(فتاوی الامام النووی).چ6. بیروت: دار البشائر الاسلامیه للطباعة.
وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیه بالکویت.(14204-1426ق). الموسوعة الفقهیة. چ1.  مصر: دار الصفوة.
هاشمی شاهرودی، محمود. (1423ق). موسوعة الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت(ع). چ1. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب
دوره 6، شماره 1 - شماره پیاپی 10
ناشر
فروردین 1402
صفحه 230-213

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار