عدم مرزانگاری مفاهیم اعتباری و حقیقی و تأثیر آن در فهم گذاره‌های فقهی و حقوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فقه و حقوق امامیه، دانشگاه مذاهب اسلامی تهران، تهران، ایران.

2 دکتری، رشته فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه خوارزمی تهران، تهران، ایران.

doi.org/10.34785/j023.2022.001

چکیده

عدم تفکیک مفاهیم حقیقی از اعتباری، چالشی است که فقه با آن روبه‌روست و در مواردی موجب برداشتهای نادرست و پیامدهای عملی نامطلوب شده، حتی گاهی در برابر ارتکاز عقلایی قرار گرفته، سبب مهجور ماندن و خلط احکام زیادی -به‌ویژه در حوزه معاملات- شده است. نمی توان قوه ناطقه که ذاتی انسان است را براى انسان جعل کرد یا نمى‏توان امری خلاف مقتضای ذات عقد جعل و آن را در عقد شرط کرد. دانش حقوق نیز از این رویه متأثر شده به‌گونه ای که الزام‌آور بودن جریان قواعد حاکم بر مفاهیم حقیقی در اعتباریات، امری مسلم، تلقی شده و قوانین مصوب بر پایه آن، سرنوشتی مشابه با احکام فقهی پیدا کرده اند. از این‌رو ضرورت دارد ابتدا حقیقت این مفاهیم بازشناسایی شود؛ آن گاه استنباطات فقهی مبتنی بر اصول جاری در مفاهیم حقیقی مورد واکاوی و نقد علمی قرار گیرند. با ملاحظه ی اعتباری بودن اغلب مفاهیم فقهی و حقوقی، برخی گزاره های مسلم انگاشته شده قابل خدشه‌اند که با نفی آنها می‌توان به نتایجی دست یافت که هم با عرف عقلا سازگارتر باشد و هم به پویایی بیشتر فقه بیانجامد. هیچ مفهوم اعتباری با یک مفهوم حقیقی یا یک مفهوم اعتباری دیگر رابطه واقعی و نفس‌الامری ندارد. این نوشتار به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی برخی آثار و پیامدهای خلط مفاهیم اعتباری و تکوینی پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Lack of Demarcation of Credit and Real Concepts and its Effect on Comprehending Jurisprudence and Legal Propositions

نویسندگان [English]

  • hamed rostami najafabadi 1
  • mahmood pourbaferani 2
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Imamiyyah Law, Tehran University of Islamic Religions, Tehran, Iran.
2 PhD, Fiqh and Private Law, Tehran Khwarazmi University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Failure to separate real from credit concepts is a jurisprudential challenge that sometimes causes wrong perceptions and undesirable practical consequences in the field of transactions. Since the matter contrary to the nature of the contract cannot be forged and is not stipulated in the contract, the binding nature of the rules governing the real concepts in credit is taken for granted and the approved laws function as jurisprudential rulings. Therefore, it is necessary to recognize these concepts first; then the jurisprudential inferences based on current principles in real concepts to be analyzed and scholarly criticized. Considering the validity of most jurisprudential and legal concepts, some apparently certain propositions are vulnerable and their negation would lead to results that are more compatible with common sense. The current research, which was carried out with a descriptive-analytical method and reliance on library sources, shows that no credit concept has a real and self-evident relationship with a real concept or with another credit concept.

کلیدواژه‌ها [English]

  • credit concepts
  • real concepts
  • jurisprudential propositions
  • legal propositions

مراجع

  1. *قرآن.

    1. ابن سینا، ابوعلی حسینبن عبدالله (بی‌تا)، اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح: دکتر حسن ملکشاهی، تهران: انتشارات سروش.
    2. انصاری، شیخ مرتضی (1410ق)، المکاسب، بیروت: موسسه النعمان.
    3. بجنوردی، سید محمد موسوی‏ (1387ش)، استصحاب شرح کفایه الأصول، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
    4. ــــــــــ (1388)، فقه مدنی، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
    5. بحرانی، یوسف بن احمد (۱۳۶۳ش)، الحدائق النّاضره فی احکام العتره الطاهره، قم: دفتر نشر اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    6. تقوی، سیدمرتضی (بی‌تا)، تحول موضوعات در فقه، مجله فقه اهل بیت ع، شماره 3، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى، 240-207.
    7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378ش)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
    8. جمیل صلیبا (پائیز 1366)، فرهنگ فلسفی، مترجم: منوچهر صانعی درّه بیدی، تهران: انتشارات حکمت.
    9. حرّ عاملى، محمدبن حسن (1409ق)، وسائل الشیعه، اول، قم: مؤسسه آل­البیت ع.
    10. حلّی، علامه حسن بن یوسف بن مطهر (۱۳۷۱ش)، مختلف الشّیعة فی احکام الشّریعه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم‏.
    11. خراسانی (آخوند)، ملامحمدکاظم (1409ق)، کفایة الاصول، قم: موسسه آل­البیت.
    12. خمینی، سیدمصطفی (1418ق)، تحریرات فی الاصول، بی‌جا: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    13. خویی، سیدابوالقاسم موسوی (1417ق)، محاضرات فی علم الاصول(محمد اسحاق فیاض)، قم: موسسه انصاریان.
    14. سبحانی، جعفر (1418ق)، المحصول فی علم الاصول، قم: موسسه امام صادق ع.
    15. سروش، عبدالکریم (دی 1378)، ماهنامه‌ی زنان، ش59.
    16. سیستانی، علی حسینى (1414ق)، الرافد فی علم الاصول، ج2، قم: لیتوگرافی حمید.
    17. شریعتی، سعید (بی‌تا)، بیع زمانی، مجله فقه اهل بیت ع، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى، 26، 261-210.
    18. شهرستانی، سیدمحمد حسینی (بی‌تا)، غایه­المسئول فی علم­الاصول، قم: موسسه آل­البیت.
    19. صفایى، سید حسین (1375ش)، مقالاتى درباره حقوق مدنى و تطبیقى، تهران: میزان.
    20. طباطبایی، سیدمحمدحسین (بی‌تا)، حاشیه­الکفایه، قم: بنیاد علمی و فرهنگی علامه.
    21. ــــــــــ  (بی‌تا)، رسائل سبعه (رساله اعتباریات)، قم: بنیاد علمی و فرهنگی علامه.
    22. ـــــــــــ  (1362ش)، نهایه الحکمه، قم: موسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    23. طباطبایى قمى، تقى (1381ش)، الأنوارالبهیه فی القواعدالفقهیه، قم: بی‌نا.
    24. عاملی(شهید ثانى)، زین‏الدین بن على جبعی (1416ق)، تمهید القواعد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم‏.
    25. کاتوزیان، ناصر (١٣٨٥)، فلسفه حقوق، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشارز
    26. کار، مهر انگیز (1378)، حقوق و خشونت، مجله کیان، دوره 9, شماره 45، 149-144.
    27. محدثی، حسن (فروردین و اردیبهشت1379)، دین به مثابه یک امکان، ماهنامه‌ی کیان، شماره51، 80-76.
    28. محمدى، على (1387ش)، شرح اصول فقه، چاپ دهم، قم: بی‌نا.
    29. مصباح یزدی، محمدتقی (پائیز1379)، آموزش فلسفه، چاپ دوم، جلد1، بی‌جا، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی.
    30. مصباح یزدی، محمدتقی (1373ش)، دروس فلسفه‌ی اخلاق، چاپ سوم، تهران: موسسه اطلاعات، بی‌جا.
    31. مطهری، مرتضی (1374ش)، اسلام و مقتضیات زمان، چاپ پنجم، تهران: صدرا.
    32. ـــــــــ (1371 ش)، مجموعه آثار، ج6، تهران: صدرا.
    33. مظفر، محمد رضا (1375ش)، أصول الفقه، چاپ پنجم، قم: طبع اسماعیلیان.
    34. معرفت، محمدهادى (بی‌تا)،  پول چیست؟ مثلى است‌یا قیمتى؟ مجله فقه اهل بیت ع، شماره 7، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى، 19-14.
    35. ملکى اصفهانى، مجتبى (1379ش)، فرهنگ اصطلاحات اصول، قم: بی‌نا.
    36. نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، 43 جلد، چاپ هفتم، بیروت: دارإحیاء­التراث العربی.
    37. نراقى، ملا احمد (1375ش)، عوائد الایام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
    38. ـــــــــــ (1405ق)، مستند الشیعه، قم: کتابخانۀ نجفى، چاپ سنگى.
مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب
دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 8
ناشر
فروردین 1401
صفحه 300-279

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار