تأثیرگذاری طبقات ورّاث در تحقق عول؛ مطالعه تطبیقی فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار معهد عالی مدارس علوم اسلامی اهل سنت جنوب ایران، مجتمع دینی خنج، خنج، ایران

doi.org/10.34785/j023.2022.012

چکیده

عول که کاستن از سهم الارث ورّاث و افزایش تعداد سهام جهت تأمین سهام همه وراث می‌باشد، راه‌حلی از جانب فقها در زمان اجتماع حقوقِ ارثیِ ورثه بر ترکه متوفی است، هنگامی‌که مال به تمام سهم‌الارث افراد وفا نکند و امکان اسقاط و محروم ساختن ورثه هم نباشد. فقها درباره این مسأله دو دیدگاه موافق و مخالف مطرح نموده‌اند و مخالفان با رد عول به‌دلیل مخالفت با آموزه‌های فقهی، نقص در سهام ترکه‌ی صنف به‌خصوصی از صاحبان سهم (ورّاث) را به‌عنوان راهکار قرار داده‌اند؛ در حالی‌که این راه حل هم با مشکلات عدیده‌ای روبرو است. در این پژوهش که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای انجام شده است، پس از بررسی و تحلیل سهم‌الإرث اصناف سه‌گانه‌ی برادران و خواهران در قرآن کریم، می‌توان به این نتیجه رسید که اگر صنف قوی‌تر بر صنف ضعیف‌تر مقدم گردد و به‌عنوان قاعده‌ای در اعطای سهم به ورثه قرار داده شود، توسل به عول را منتفی می‌نماید و راه برون رفتی برای حل مشکلات و تعارضات پیش آمده در نظریه مخالفان نیز خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Efficacy of the Categories of Heirs in Fulfillment of ‘Awl (Increase or Decrease in Inheritance Share); A Comparative Study of the Jurisprudence of Islamic Sects

نویسنده [English]

  • Muhammad Abu Najmi
Assistant Professor, Higher Institute of Sunni Islamic Sciences Schools in South Iran, khonj Religious Complex, khonj , Iran
چکیده [English]

Awl, i.e., reducing the inheritance share (sahm al-’irth) of heirs (wurrāth) and increasing the number of shares to provide the share for all heirs, is a jurisprudential solution for the time that the assets of the deceased (mutiwaffā) is not sufficient for all the shares of heirs and depriving the heirs is also not possible. Some jurists have rejected the ‘awl for its contradiction to jurists’ principles and considered diminishing (naqṣ) in the assets shares of a particular group of sharers as a solution. This research using description and analysis by referring to library sources analyzes the inheritance share of triple categories of brothers and sisters in the Holy Qur’an and concludes that if the stronger category gets priority over the weaker one and it becomes a base for giving shares to heirs, there is no need to refer to awl rule.

کلیدواژه‌ها [English]

  • awl
  • heir
  • inheritance share
  •  *قرآن کریم.

    • ابن‌حزم، أبومحمد، علی بن أحمد بن سعید، (1351 هـ)، المحلى، چ1، تحقیق محمد منیر الدمشقی، مصر: إدارة الطباعة المنیریة.
    • ابن‌قدامه، أبو محمد موفق الدین عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة الجماعیلی المقدسی ثم الدمشقی الحنبلی، الشهیر بابن قدامة، (1388هـ - 1968م)، المغنی، القاهره: مکتبه القاهره.
    • ابن منظور، محمد بن مکرم الأفریقی المصری، (1414 هـ)، لسان العرب، چ3، بیروت: دار صادر.
    • برهان فوری، علاء الدین علی بن حسام الدین المتقی الهندی البرهان فوری، (1405 هـ - 1985م)، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، تحقیق: بکری حیانی- صفوة السقا، بیروت: مؤسسة الرسالة.
    • جصاص، أحمد بن علی أبوبکر الرازی الجصاص، (1405 هـ)، أحکام القرآن، تحقیق: محمد صادق القمحاوی، بیروت: دار احیاء التراث العربیه.
    • دسوقی، محمد بن أحمد بن عرفة الدسوقی المالکی، (بی‌تا)، حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر، بیروت: دارالفکر.
    • رفیق یونس مصری، (1994م)، علم الفرائض والمواریث مدخل تحلیلی، دمشق: دار القلم.
    • ساهی، شوقی عبده، (1408 هـ، 1988م)، موسوعة أحکام المواریث، چ1، دمشق، بیروت: دار الحکمة للطباعة والنشر.
    • سرخسی، محمد بن أحمد بن أبی سهل شمس الأئمة السرخسی، (1414هـ-1993م)، المبسوط، بیروت: دارالمعرفة.
    • شریف مرتضى، علی بن حسین، (1415 هـ)، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • صنعانی، أبوبکر عبد الرزاق بن همام بن نافع الحمیری الیمانی الصنعانی، (1403 هـ)، المصنف، چ2، تحقیق: حبیب الرحمن الأعظمی، بیروت: المکتب الإسلامی.
    • طوسی، أبوجعفر محمد بن حسن المعروف بشیخ الطائفة، (1365ش)، تهذیب الأحکام، چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    • غفوری، خالد، (1431هـ)، چ1، فقه الإمام علی علیه­السلام (الإرث)، طهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة.
    • فراهیدی، الخلیل بن أحمد، (1424هـ، 2003م)، کتاب العین، چ1، تحقیق: الدکتورعبد الحمید هنداوی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    • کلینی، ثقة الإسلام، أبی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحق، (1365ش)، اصول الکافی، چ4، تهران: دارالکتب السلامیة.  
    • ماوردی، أبوالحسن علی بن محمد بن محمد بن حبیب البصری البغدادی، (1419 هـ -1999 م)، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی ، چ1، تحقیق: الشیخ علی محمد معوض - الشیخ عادل أحمد عبد الموجود، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    • نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ7، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.