تبیین مفهومی روایت «اکرموا اولادی الصالحون لله و الطالحون لی» و پیامدهای فقهی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق و اندیشه امام خمینی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری، گروه عرفان، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی تهران، تهران، ایران.

doi.org/10.34785/j023.2022.011

چکیده

در طول تاریخ اسلام، سیادت اشخاص، همواره نقش مهمی در حیات سیاسی - اجتماعی آنان داشته است. فرزندان پیامبر یا به تعبیر رایج، سادات، در جوامع اسلامی از احترام ویژه‌ای برخوردار بوده و هستند. در آیات و روایات بسیاری نیز به اکرام سادات سفارش شده است که قدرمتیقن آن‌ها، سادات صالح و باتقوا هستند. بااین‌وجود بسیاری از فقها در استحباب و مطلوب بودن اکرام سادات، تفاوتی میان سادات صالح و غیرصالح قائل نشده‌اند. ایشان به‌مقتضای روایت «اکرموا اولادی الصالحون لله و الطالحون لی» به احکام مشابهی برای همه فرزندان پیامبر (صالح و غیرصالح) فتوا داده‌اند. در مقابل، شماری از فقها با استناد به ضعف سندی روایت از یک‌سو و مخالفت مضمون آن با کتاب و سنت، ادله امربه‌معروف و نهی از منکر و حدود و تعزیرات از سوی دیگر، حجیت و اعتبار روایت را انکار کرده‌اند. این نوشتار با رویکرد توصیفی- تحلیلی، به تبیین مفهومی روایت نامبرده و پیامدهای فقهی آن می‌پردازد. نتایج نشان می‌دهد که گرچه سند روایت مرسل است، اما مضمون آن هیچ تعارضی با آموزه‌های دینی ندارد؛ بلکه موافقت حدیث با عمومات، جبران‌کننده ضعف سند آن و اساس فتوا و عمل فقها بر اساس آن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Conceptual Explanation of the Hadith, Akrimū Awlādī, al-Ṣālihūna Lillāh wa al-Ṭālihūna Lī and its Jurisprudential Outcomes

نویسندگان [English]

  • zeynab mohammadzade 1
  • AliReza Kadkhodaei 2
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Imam Khomeini's Law and Thought, Imam Khomeini Research Institute and the Islamic Revolution of Tehran, Tehran, Iran.
2 PhD student, Irfan Department, Imam Khomeini and Islamic Revolution Institute of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Throughout the history of Islam, sīyādat (being a Sayyid or a descendent of Prophet Muhammad – S.A.W.) has always played an important role in the political and social life of individuals. Descendants of the Prophet (Sādāt), have enjoyed special respect in Islamic societies. In religious doctrines respect for Sādāt has highly been recommended, which is certainly referring to the righteous and pious ones. However, according to the narration, “Akrimū Awlādī, al-Ṣālihūna Lillāh wa al-Ṭālihūna Lī” (Honor my children, those who are righteous belong to Allah and those who are unrighteous belong to me), some jurists have not made a difference between righteous and unrighteous Sādāt regarding the desirability (istiḥbāb) of honoring them. In contrast, a number of jurists have denied the validity of this narration due to its weak documentation and the contradiction of its content with the provisions of the evidences of commanding the good and forbidding the evil, as well as the application of the evidences for legal punishments and penalties (ḥudūd wa ta‘zīrāt). This present article, which deals with the conceptual explanation of the above-mentioned narration and its jurisprudential outcomes with a descriptive-analytical approach, shows that its weak documentation is compensated by the practice of jurists and its content does not conflict with other religious doctrines

کلیدواژه‌ها [English]

  • honoring (ikrām)
  • children
  • righteous
  • unrighteous
  • Sādāt
  • * قرآن کریم

    • ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    • ابن شهرآشوب، محمد (1369 ق)، متشابه القرآن و مختلفه، قم: بیدار.
    • ابن طاووس، علی (1370 ق)، کشف المحجة لثمرة المهجة، نجف: منشورات المطبعة الحیدریة.
    • ابن کثیر، اسماعیل (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    • ابن منظور، محمد بن مکرم (1414 ق)، لسان العرب، چ 3، بیروت: دار صادر.
    • ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی (1376)، الأمالی، چ 6، تهران: کتابچی.
    • ــــــــــ (1378 ق)، عیون أخبار الرضا، تحقیق مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان.
    • ــــــــــــ (1414 ق)، الاعتقادات، بیروت: دارالمفید.
    • اراکی، محمدعلی (1375)، أصول الفقه، قم: مؤسسه در راه حق.
    • اشتهاردی، علی پناه (1417 ق)، مدارک العروة، تهران: دار الأسوة للطباعة و النشر.
    • انصاری، قدرت الله (1429 ق)، موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).
    • انصاری، مرتضی (1420 ق)، کتاب المکاسب، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    • بحرانی، هاشم (1374)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة البعثة.
    • تبریزی، جواد (1416ق)، إرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب، چ 3، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    • حر عاملی، محمد (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة، چ 3، قم: آل‌البیت (ع).
    • حسینی عاملی، محمد اشرف (1393)، فضایل السادات، تحقیق سید مهدی رجائی، اصفهان: بهار قلوب.
    • حلّی، حسن بن یوسف (1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
    • خمینی، سید روح‌الله (1415ق)، المکاسب المحرمة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    • دستغیب، عبدالحسین (1362)، داستان‌های شگفت، تهران: نشر صبا.
    • ـــــــ (1413 ق)، القصص العجیبة، مترجم: قصیر موسی، چ 3، بیروت: دارالبلاغة.
    • ربانی، محمد حسن (۱۳۸۹)، بررسی اعتبار احادیث مرسل، قم: بوستان کتاب.
    • سبحانی، جعفر (۱۴۱۶ ق)، نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
    • ــــــــ (1424 ق)، المواهب فی تحریر أحکام المکاسب، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
    • سیفی مازندرانی، علی‌اکبر (1385)، دروس فی القواعد التفسیریة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    • شبیری زنجانی، موسی (1419 ق)، کتاب نکاح، قم: مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز.
    • شعیری، محمد بن محمد (بی‌تا)، جامع الاخبار، الطبعة الاولی، نجف: مطبعة حیدریة.
    • شوشتری، محمدتقی (1376)، بهج الصباغة فی شرح نهج البلاغة، تهران: امیرکبیر.
    • صادقی تهرانی، محمد (1406 ق)، الفرقان فی تفسیر القرآن، چ 2، قم: فرهنگ اسلامی.
    • طباطبایی، محمدحسین (1390 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چ 2، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
    • طبری، احمد بن عبدالله (1356 ق)، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، قاهره: مکتبة القدسی.
    • طبری، حسن بن علی (1380)، اسرار الامامه، مشهد: آستان قدس رضوی.
    • طریحی، فخرالدین بن محمد (1416 ق)، مجمع البحرین، چ 3، تهران: مرتضوی.
    • طوسی، محمد (1414 ق، الف)، الرسائل العشر، چ 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • ـــــــــ (1414 ق، ب)، الأمالی، قم: دارالثقافه.
    • عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی (1379)، الدرة الباهرة من الاصداف الطاهرة، قم: انتشارات زائر.
    • ــــــــــ (1417 ق)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، چ 2، قم: انتشارات اسلامی.
    • عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی (1402 ق)، روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    • ــــــــــــ (1982 م)، شرح البدایه فی علم الدرایه، تهران: مکتبه جهل ستون العامه.
    • عاملی، محمد بن علی (1411 ق)، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، بیروت: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
    • ـــــــــــ (1411 ق)، نهایه المرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • عزلتی خلخالی، ادهم (1381)، رسائل فارسی، مصحح عبدالله نوری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    • فاضل مقداد (1422 ق)، اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة، چ 2، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    • فیومی، احمد بن محمد (1414 ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، چ 2، قم: دارالهجره.
    • کاشف الغطاء، علی بن محمدرضا (1408 ق)، مصادر الحکم الشرعی و القانون المدنی، چ 1، نجف اشرف: مطبعه الآداب، ج 1.
    • کرمانشاهی، محمدعلی (بی‌تا)، خیراتیه در ابطال طریقه صوفیه، قم: مؤسسه علامه مجدد وحید بهبهانی.
    • کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق)، الکافی، چ 4، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    • گلپایگانی، محمدرضا (1409 ق)، مجمع المسائل، چ 2، قم: دارالقرآن الکریم.
    • گلستانه، سید علاء الدین محمد (1387)، منهج الیقین (شرح نامه امام صادق (ع) به شیعیان)، قم: دارالحدیث.
    • مازندرانی خواجوئی، محمد اسماعیل (1385)، الرسائل الاعتقادیة، قم: مؤسسة عاشوراء.
    • مامقانی، عبد الله (1412 ق)، مرآة الرشاد، چ 6، بیروت: دارالزهراء.
    • ـــــــــ (1385)، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، چ1، قم: دلیل ما، ج1.
    • مجلسی، محمدباقر (‌1403 ق)، بحارالأنوار، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
    • ـــــــــــ (1404 ق)، مرآة العقول، چ 2، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    • ــــــــ (‌1411 ق)، نظم اللئالی، گردآورنده: محمد حسینی لاهیجانی، قم: دارالکتاب الاسلامی.
    • مجلسی، محمدتقی (1414 ق)، لوامع صاحبقرانی، چ 2، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    • محسنی، محمد آصف (1383)، مسائل لندن، کابل: بی‌نا.
    • مرکز اطلاعات و منابع اسلامی (1389)، فرهنگ نامه اصول فقه، چ 1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    • مرکز الأبحاث العقائدیة (1430 ق)، موسوعة من حیاة المستبصرین، قم: مرکز الأبحاث العقائدیة.
    • مستوفی، عبدالله (1384)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، چ 5، تهران: نشر زوار.
    • مظفر، محمدرضا (1375) أصول الفقه، چ 5، قم: مؤسسه اسماعیلیان
    • مقرم، عبدالرزاق (بی‌تا)، السیدة سکینة ابنة الإمام الشهید، بیروت: دار الاضواء.
    • منتظری، حسین‌علی (1409 ق)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، چ 2، قم: نشر تفکر.
    • مهربانی، امین (‌1397)، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی.
    • مؤسسه دائره­المعارف الفقه الاسلامی (1385)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع)، زیر نظر: محمود هاشمی شاهرودی و همکاران، چ 2، قم: مؤسسه دائره­المعارف الفقه الاسلامی، ج1.
    • موسوی قزوینی، سید علی (1424 ق) ینابیع الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • نجفی (صاحب جواهر)، محمدحسن (1404 ق)، جواهر الکلام، چ 7، بیروت: دار إحیاء التراث.
    • نراقی، مهدی (بی­تا)، جامع السعادات، چ 4، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    • نوری، میرزا حسین (۱۴۰۸ ق)، مستدرک الوسائل، بیروت: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
    • نیشابوری، حسن بن محمد (1416 ق)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    • هاشمی شاهرودی، محمود (1395)، الموسوعة الفقهیة، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف الفقه الاسلامی.
    • همدانی، فضل‌الله (1371)، اسئله و اجوبه رشیدی، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
    • واسطی زبیدی، محمد مرتضی (1414 ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر.
    • http://niqabatalashraaf.com