عسر و حرج در قرارداد‏ ها و آثار آن در حقوق ایران به استناد اصول حقوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

2 کارشناس ارشد حقوق خصوصی، گروه حقوق دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

https://doi.org/10.34785/j023.2021.005

چکیده

دربارۀ «عسر و حرج» در اجرای قراردادها و آثار آن در اندیشه‏ های حقوقی بسیار سخن رفته اما نتیجۀ بحث ها تأثیر چشم‏گیری در رویۀ قضائی نداشته و نیز وارد قانون مدنی نشده است. این فاصله میان نظریه و عمل بی‏ جهت نیست: نویسندگان حقوق عمدتاً به تحلیل مفهوم دشوار شدن اجرای قرارداد و تبیین قواعد مناسب پرداخته‏اند ولی از اعتبار قواعد مزبور در نظام حقوقی و امکان استناد به آنها در دادگاه‏ها کمتر بحث شده است.
بی‏ گمان، حکم دادگاه‏ باید مستدل و مستند به قانون باشد و در موضع سکوت قوانین با استناد به سایر منابع حقوق صادر ‏شود. اصول حقوقی یکی از این منابع است. به استناد اصول متعددی از قبیل لاضرر، نفی حرج، لزوم رعایت حسن نیت، ممنوعیت سوء استفاده از حق و منع سودجویی در وضعیت‏های اضطراری، توقف اجرای قرارداد حرجی موجّه می نماید و به دنبال آن، اعمال ضمانت اجرا های مناسب مانند فسخ یا تعدیل قرارداد به یاری استدلال‏های حقوقی میسر می ‏شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hardship in performance of contracts and its effects on Iranian law: Based on legal principles

نویسندگان [English]

  • eghbal ali mirzaei 1
  • azita amini 2
1 Assistant Professor, Law, Faculty of Humanities and Social Sciences, Kurdistan University, Sanandaj, Iran.
2 Master in private law, Department of Law, Orumiea University, Orumiea, Iran.
چکیده [English]

The difficulty of enforcing contracts and their effects have been much talked about in legal writings. Nevertheless, the theory of "Hardship" has not entered into our civil code. This gap between theory and pointless practice have many reasons. However, the legal validity of these rules and the possibility of invoking them in the courts has been less discussed. Of course, the court's ruling must be reasoned and documented by law, and other sources. Legal principles are one of these sources. Numerous principles such as loss, denial of embarrassment, observance of good faith, prohibition of encroachment on property, prohibition of abuse of right and prohibition of profiteering in emergency situations, can justify the cessation of the execution of the embarrassing contract and, consequently, the performance guarantee Appropriate such as termination of contract, modification of contract and suspension of performance of obligations is possible. Especially because due to the novelty of the subject, its ruling cannot be found in jurisprudence sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hardship
  • principles
  • contract
  • adjustment
  • termination
اخلاقی، بهروز و فرهاد امام.( 1379)، اصول قرارداد های تجاری بین‏المللی، موسسه یکنواخت کردن حقوق خصوصی( یونیدورا)، ترجمه و تحقیق، تهران: انتشارات شهر دانش.
اسماعیلی، محسن( 1381)، تأثیر اوضاع و احوال بر قرارداد ها از منظر حقوق تطیقی، نشریه رهنمون، زمستان، شماره 1، صص 154-137.
السنهوری، عبدالرزاق احمد( 1998)، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت، دار احیاء التراث.
 اصغری آقمشهدی، فخرالدین، حمیدرضا ابویی( 1389)، حسن نیت در اجرای قراداد ها در حقوق انگلیس و ایران، فصلنامه حقوق، دورۀ 40، شماره 2، تابستان، صص1تا 21.
  انصاری، مرتضی( 1375)، مکاسب، تبریز: مطبعه الاطلاعات.
بولانژه، ژان(1376)، اصول کلی حقوقی و حقوق موضوعه، ترجمه دکتر علی‏رضا محمدزاده وادقانی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 36، بهار.
پروین، فرهاد، ناصر نصرتی صدقیانی( 1390)، تحلیلی از مسئولیت مندرج در ماده 132 قانون مدنی و تأملی بر تخصیص یا عدم تخصیص آن، نشریه علمی- پژوهشی فقه و حقوق اسلامی، سال دوم، شماره سوم، پاییز و زمستان، صص 55-33.
جواد، حوراء عزیز کریم، سید محمد مهدی قبولی درافشان، اعظم انصاری( 1399)، مطالعۀ تطبیقی مقابله با شروط غیرمنصفانه در حقوق ایران و عراق، فصلنامۀ مجلس و راهبرد، سال 27، شماره 103، پاییز، صص 219 تا 238 
جعفری لنگرودی، محمد جعفر( 1381)، تئوری موازنه، تهران: گنج دانش.
-جعفری تبار، حسن(1393)، مبانی فلسفی تفسیر حقوقی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
حکیم، محمد تقی( 1963)، اصول العامه للفقه المقارن، بیروت: دارالاندلس للطباعه و النشر.
 حیاتی، دکتر علی‏عباس، مفهوم«اصل حقوقی» و مقایسۀ آن با «قاعدۀ حقوقی»( مطالعۀ تطبیقی در حقوق ایران و فرانسه، دو فصلنامۀ علمی-پژوهشی، دانش حقوق مدنی، سال هفتم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1397، ص 15-26.
خطیب، عبدالله، محمد رضا فلاح و علی تولایی(1397)، مبانی فقهی و حقوقی نظریۀ تعدیل قضائی قرارداد ها در نظام حقوقی ایران و مصر، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 47، بهار و تابستان،صص 154-133.
داراب‏پور، مهراب و مریم داراب‏پور( 1399)، ضمان ناشی از ویروس کرونا و تأثیر آن بر قرارداد های تجاری داخلی و بین‏المللی، مجله تحقیقات حقوقی- ویژه نامه حقوق و کرونا، 88-59.
شفایی، محمدرضا( 1376)، بررسی تطبیقی اوضاع و احوال در قرارداد ها، تهران: ققنوس.
شریفی، سید الهام‏الدین، ناهید صفری( 1389)، مطالعه تطبیقی اثر هاردشیپ( عسر و حرج) در اصول حقوق قرارداد های اروپایی(PECL)، اصول قرارداد های تجاری بین‏المللی( یونیدورا) و حقوق ایران، نامه مفید، شهریور، شماره 79، صص 24-3.
شهیدی، مهدی( 1382)، حقوق مدنی، جلد سوم: آثار قرارداد ها و تعهدات، مجمع علمی و فرهنگی مجد،تهران.
-صادقی، محسن( 1384)، اصول حقوقی و جایگاه آن در حقوق موضوعه، نشر میزان.
صادقی مقدم، محمد حسن( 1390)، تغییر در شرایط قرارداد، تهران: نشر میزان.
صالحی راد، دکتر محمد( 1378)، حسن نیت در اجرای قرارداد ها و آثار آن، مجلۀ حقوقی دادگستری، شماره 26، بهار، صص 116-63.
صفایی، دکتر سید حسین( 1375)، مقالاتی دربارۀ حقوق مدنی و تطبیقی، تهران: نشر میزان.
-------------( 1382)، حقوق مدنی، قواعد عمومی قرارداد ها، تهران: نشر میزان.
عسکری، سامان، هادی احتشامی( 1395)، مقایسۀ نظریۀ عقیم شدن قرارداد با نظریات قوه قاهره، تغییر اوضاع و احوال و دشواری اجرای قرارداد، نشریه فقه و حقوق اسلامی، بهار و تابستان، شماره 14، صص 194-173.
غمامی، مجید و حسین خدادادی( 1394)، دشوار شدن اجرای قرارداد و آثار آن، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره 45، شماره 4، زمستان، 644-623.
قریشی، سید مهدی، سلمان علی‏پور قوشچی، عذرا رضازاد باری( 1396)، کاربرد قاعدۀ عسر و حرج در تعدیل قرارداد، مطالعات حقوق، شماره 16، زمستان، صص 68-51.
قنواتی، جلیل( 1399)، مطالعه تطبیقی تأثیر کرونا ویروس بر تعهدات، مجله حقوق اسلامی، سال هفدهم، شماره 64، بهار، 46-1.
 کاتوزیان، ناصر( 1376)، حقوق مدنی، قواعد عمومی قرارداد ها، ج 5 ، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
---------( 1378)، حقوق مدنی؛ دوره عقود معین، جلد اول: معاملات معوض؛ عقود تملیکی، چاپ هفتم،  شرکت سهامی انتشار.
--------( 1380)، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج3 ، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
--------( 1381)، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج4 ، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
--------( 1390)، فلسفه حقوق، ج1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
گرجی، ابوالقاسم(1372)، مجموعه مقالات حقوقی، ج2، انتشارات دانشگاه تهران.
مجاهد طباطبایی، محمد( بی‏تا)، اصول الفقه، چاپ سنگی.
محسنی، حسن( 1385)، مفهوم اصول دادرسی و نقش آنها و چگونگی تمیز این اصول از تشریفات دادرسی، مجله کانون وکلا، بهار و تابستان، شمار 193-192، صص 131- 99.
محقق داماد، سید مصطفی( 1379)، قواعد فقه، تهران: انتشارات سمت.
مکارم شیرازی، ناصر( 1370)، قواعد الفقهیه، ج1، قم: مدرسه امام علی.
موسوی بجنوردی، میرزا حسن( 1419ق.)، القواعد الفقهیه، قم: نشر الهادی
مومنی راد، احمد، آرین پتف، مجتبی ثابتی( 1396)، چرایی و دامنۀ سلب اجباری حق بر اساس نظریۀ اضطرار، فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی، دوره 47، بهار، 226-201.
نجفی، محمد حسن( 1981)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تحقیق و تعلیق محمد القوچانی، الطبعه السابعه، بیروت: دار الاحیاء تراث العربی.
نیازآبادی، مهدی و نرگس انصاری( 1399)، تحلیل وضعیت ناشی از شیوع کرونا ذیل معاذیر موجه عدم اجرای تعهدات قراردادی، مجله تحقیقات حقوقی- ویژه نامه حقوق، 485-459.
یوسف زاده، احمد، مهدی سخنور، سروش رستم زاده اصلی(1397)، تعدیل قضائی قرارداد بر مبنای عدم تعادل اقتصادی آن در حقوق ایران، حقوق آمریکا و اسناد بین‏المللی، فصلنامه علمی- پژوهشی دانش حقوق مدنی، سال هفتم، شماره دوم، پاییز و زمستان.