نگاهی نو به انقلاب نسبت به مثابه نظریه‌ای اصولی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی اسلامی، دانشکده الهیات و معرف اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

2 استاد گروه فقه و مبانی اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

https://doi.org/10.34785/j023.2021.010

چکیده

انقلاب نسبت به عنوان یکی از مباحث مطرح در باب تعارض ادله علم اصول، روشی برای جریان قواعد باب تعارض، در موارد تعارض بیش از دو دلیل است؛ که بر اساس این روش به تمام رابطه‌ها و نسبت‌های موجود بین ادله متعارض توجه شده و بر اساس ضوابط و قرائن مشخص، قواعد باب تعارض میان ادله جاری می‌شود. نوشتار پیش‌رو با استفاده از روش توصیفی تحلیلی منابع مکتوب اصولی در پی بررسی این نکته است که، آیا انقلاب نسبت به عنوان یک نظریه علمی می‌تواند شناسایی شده و به مجامع علمی عرضه شود؟ فرضیه تحقیق بر این استوار است که این روش حل تعارض را می‌توان به عنوان نظریه‌ای علمی تحت عنوان نظریه انقلاب نسبت در علم اصول شناخت. برای رسیدن به هدف مذکور و اثبات فرضیه تحقیق پس از توصیف نظریه علمی (بیان تعاریف و ویژگی‌ها) با تحلیل تعریف‌های ارائه شده برای نظریه علمی و تأکید بر تعریف نظریه‌های فقهی و اصولی، و همچنین تحلیل و استخراج ویژگی‌های مورد پذیرش در نظریه‌های علمی، به تطبیق تعاریف ارائه شده و ویژگی‌های مطرح شده بر انقلاب نسبت پرداخته و این نتیجه حاصل شده است که انقلاب نسبت به عنوان یک نظریه علمی در اصول فقه قابل عرضه به جامعه علمی است. لذا در تبیین آن نباید به عنوان یک دیدگاه صرف بدان توجه کرد، بلکه باید همچون یک نظریه به تمام جوانب و جزئیات دخیل در آن توجه داشته و با نگاهی کلان به تحلیل و بررسی آن پرداخت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A new look at transformation of relation as an Usuli theory

نویسندگان [English]

  • belal` shakeri 1
  • mohammadtaghi fakhlaei 2
  • Mohammadhasan Haeri 2
1 PhD Student, Department of Islamic Jurisprudence and Fundamentals, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University, Mashhad, Iran.
2 Professor, Department of Islamic Jurisprudence and Fundamentals, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Transformation of relation as a discussed problem under the title of contradiction of arguments in usul al-fiqh, is a way to apply the rules of contradiction of arguments, when there are more than two contrary arguments. According to this way, all relations and connections between arguments are seen and based on specific criteria, rules of contradictions are applied. This article, through description and analyzing of usuli written texts tries to answer if transformation of relation can be recognized as a scientific theory and presented to academic forums. The hypothesis is that this way of solving contradiction can be introduced as the theory of transformation of relation to ‘ilm al-usul. To reach to the mentioned goal and to prove the theory of the article (being an usuli theory), the proposed definitions for a scientific theory, focusing on fiqhi and usuli theories, were analyzed; accepted characteristics of scientific theories were derived and analyzed; and lastly, the essential qualities of transformation of relation were applied on the definitions. The conclusion was that the transformation of relation could be presented as a scientific theory in usul al-fiqh to academic forums. So to explain it there need to see it as a theory with its all details and aspects not just a viewpoint.

کلیدواژه‌ها [English]

  • transformation of relation
  • scientific theory
  • usuli theory
ابن اثیر جزرى، مبارک بن محمد‌، (بی‌تا)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر‌، چ1، قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان‌.
ابن منظور، (1414ق‌)، لسان العرب‌، مصحح: احمد فارس صاحب الجوائب‌، چ3، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر‌.
اسماعیل پور، محمد على (1395ق)، مجمع الأفکار و مطرح الأنظار (تقریرات درس میرزاهاشم آملى)، چ1، قم: المطبعة العلمیة.
اکاشا، سمیر، فلسفه علم، مترجم هومن پناهنده، چ1، انتشارات فرهنگ معاصر (نسخه الکترونیک).
انصارى، مرتضى (1428ق)، فرائد الأصول‏، چ1، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
ایروانی، باقر (2008م)، الحلقلۀ الثالثۀ فی أسلوبها الثانی، چ 1، تهران: قلم.
ایروانی، علی (1422ق)، الأصول فی علم الأصول، چ 1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
آشتیانى، محمود (بی‌تا)، حاشیة على درر الفوائد، چ1، قم: مولف.
تقوی اشتهاردی، حسین (1418ق)، تنقیح الأصول، چ 1، تهران: مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی (ره).
توسّلى، غلامعباس (1376)، نظریه­هاى جامعه­شناسى، چ1، تهران: سمت.
جی. شومیکر و تنگارد و ال. لاسوما، پاملا و جیمز ویلیام و دومینیک (1387)، نظریه­سازی در تحقیقات علوم اجتماعی، مترجم محمدحسین دیانی، چ1، کتابخانه رایانه­ای.
جی. لارسن، کالوین (1377)، نظریه­های جامعه­شناسی محض و کاربردی، مترجم غلامعباس توسلی و رضا فاضل، چ1، تهران: سمت.
حائری یزدی، عبدالکریم (1418ق)، درر الفوائد، چ 6، قم: مؤسسۀ النشر الإسلامی.
حسینى شیرازى، صادق‏ (1427ق)، بیان الأصول‏، چ1، قم: دار الانصار.
حسینى، محمد (1415ق)، معجم المصطلحات الأصولیة، چ1، بیروت: موسسه العارف للمطبوعات.
خراسانى، محمد کاظم (1409ق)، کفایة الأصول، چ 1، قم: موسسة آل البیت علیهم السلام.
خمینى، روح الله‏ (1375)، التعادل و الترجیح‏، چ1، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی( ره).
ــــــــــــــ (1410ق)، الرسائل‏، چ1، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
خویى، ابوالقاسم‏ (1352)، أجود التقریرات‏ (تقریرات درس محمدحسین نائینى)، چ1، قم: مطبعه العرفان.
دانائی­فر، حسن (1389)، نظریه­پردازی: مبانی و روش­شناسیها، چ1، تهران: سمت.
الزرقاء، مصطفی احمد (1418ق)، المدخل الفقهی العام، چ1، دمشق: دار القلم.
شاکری و فخلعی و حائری، بلال و محمدتقی و محمدحسن (1399)، ماهیت انقلاب نسبت (نگاهی نو به روش­شناسی ملااحمد نراقی در حل تعارضات)، پژوهش­های اصولی، 24، 33-64.
شاکری، بلال (1396)، ضابطه­مندسازی نظریه انقلاب نسبت، جستارهای فقهی و اصولی، 6، 29-44.
ـــــــــــ (1397)، بازخوانی مبانی مؤثر در نظریه انقلاب نسبت، فقه و اصول، 115، 59-73.
الشرایدی، منصور محمود (1429قق). نظریة الاعتبار عند المحدثین، چ1، عمان – اردن: دار الاثریة.
شفیعی، علی (1395)، نظریه­پردازی در فقه و اصول، چ1، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
صافی، لطف‏الله (1428ق)، بیان الأصول‏، چ1، قم: دایره التوجیه و الارشاد الدینی فی مکتب المرجع الدینی آیه الله العظمی الشیخ لطف الله الصافی الگلپایگانی( دام ظله).
صنقور، محمد (1428ق)، المعجم الأصولى‏، چ2، قم: منشورات الطیار‏.
طباطبایى قمى، تقى‏ (1371)، آراؤنا فی أصول الفقه‏، چ1، قم: محلاتی.
طریحى، فخرالدین‌ (1416ق‌)، مجمع البحرین‌، مصحح: سید احمد حسینى‌، چ1، تهران: کتابفروشى مرتضوى‌.
 عطیه، جمال الدین (بی تا). التنظیر الفقهی. پ1، بی جا، بی نا.
فرحى، سید على (1386ق)، تحریر الأصول‏ (تقریرات  درس میرزاهاشم آملى)، چ1، قم: مکتبة الداوری.
فرد، ان. کرلینجر (1377)، مبانى پژوهش در علوم رفتارى، ترجمه حسن پاشاشریفى وجعفرحقیقى زند، چ1، تهران: آواى نو.
قدسی، احمد (1428ق)، أنوار الأصول، چ 2، قم: مدرسۀ الإمام علی بن ابی طالب علیه السلام.
کعب­عمیر و حیدری، فریده و غلامرضا (1398)، بازنگری در تعریف نظریه با رویکرد کتاب­شناختی، مطالعات دانش­شناسی، 20، 75-93
کاظمى خراسانى، محمد على (1376)، فوائد الاُصول‏ (تقریرات درس محمدحسین نائینى)، چ1، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
کمره‌اى، محمدباقر (بی‌تا)، اصول الفوائد الغرویة فی مسائل علم أصول الفقه الاسلامى‏، چ1، تهران: مطبعه فردوسی.
لجنه تالیف القواعد الفقهیه و الأصولیه التابعه لمجمع فقه اهل البیت علیهم السلام‏ (1427ق)، قواعد أصول الفقه على مذهب الإمامیة، چ2، مجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام، قم: مرکز الطباعه و النشر‏.
موسوی، صمدعلی (1430ق)، دراسات فی الأصول، چ1، قم: مرکز فقه الائمه الاطهار علیهم السلام.
مومن قمى، محمد (1419ق)، تسدید الأصول‏، چ1، قم: موسسه النشر الاسلامی.
نجومیان، امیرعلی (1395-1396)، نظریه چیست و چگونه شکل می­گیرد، مجله آزما، 121، 114-115.
نراقى، احمد بن محمد مهدى (1375)، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام‏، چ1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
واعظ حسینى بهسودى، محمد سرور (1422ق)، مصباح الأصول (تقریرات درس ابوالقاسم خویى)، چ1، قم: موسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
هاشمی، سید هاشم (بی تا)، تعارض الادله و اختلاف الحدیث، نسخه الکترونیک.
هاشمى شاهرودى، على‏ (1419ق)، دراسات فی علم الأصول‏ (تقریرات درس ابوالقاسم خویى)، چ1، قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
هاشمى شاهرودى، محمود (1417ق)، بحوث فی علم الأصول‏ (تقریرات درس سیدمحمدباقر صدر)، چ3، قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام‏.