مطالعه تحلیلی انتقادی نظریه مشهور فقها در کیفیت غسل ترتیبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و حقوق دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه معارف قرآن و عترت اصفهان، اصفهان، ایران،

https://doi.org/10.34785/j023.2021.008

چکیده

در فقه عبادات، احکام طهارات ثلاث به دلیل ابتلاء عمومی مکلفین و نقش آن در حکم وضعی سایر عبادات همچون نماز و روزه و حج اهمیت ویژه ای دارد و فقها در کتب خویش به بحث از آن پرداخته اند. در این میان احکام باب غسل حساسیت بیشتری دارد زیرا به دلیل وجود حدث اکبر، خلل در غسل مانع از صحت وضو (رافع حدث اصغر) نیز می باشد. پژوهش حاضر به دنبال این پرسش است که براساس ادله فقهی معتبر، کیفیت انجام غسل ترتیبی از لحاظ ترتیب شستن اعضاء بدن چگونه است؟ و آیا فتوای مشهور در این باب با مفاد ادله سازگارتر است یا فتوای غیرمشهور؟ روش پژوهش، تحلیلی انتقادی است. پس از طرح فتوای مشهور و غیرمشهور درباره شرط ترتیب شستن اعضاء بدن در غسل، به بررسی ادله فقهی و مفاد آنها پرداخته می شود. طبق فتوای مشهور فقها لازم است غسل ترتیبی در سه مرحله انجام شود. بایستی ابتدا تمام سر، سپس سمت راست بدن بطور کامل و سپس سمت چپ بدن بطور کامل شسته شود و خلل به این ترتیب مخلّ صحت غسل می باشد. ادله ایشان اجماع منقول، شهرت فتوایی، دو روایت و اصل احتیاط می باشد. بر اساس مباحث ارائه شده، این ادله از جهات مختلف قابل نقد می باشد. براساس اطلاق در مقام بیان چندین روایت و خدشه در استناد به روایات اجماع و شهرت و اصل برائت در مقام شرطیت امر زائد، فتوای غیر مشهور یعنی عدم لزوم تفکیک بین شستن سمت راست و سمت چپ بدن قوی تر می باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A critical analytical study of the famous theory of jurists on the quality of tartibi ghusl

نویسنده [English]

  • mohammadreza haghshenas
Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Isfahan University of Quran and Atrat, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

the rules of ghusl are more sensitive because due to the existence of the major impurity, the interruption in the ghusl also prevents the correctness of ablution (removes the lesser impurity). What is the quality of performing sequential ghusl in terms of arranging the washing of body parts based on valid jurisprudential evidences? How is the quality of performing tartibi ghusl in terms of the order of washing body parts in terms of body washing based on valid jurisprudential reasons? Is the popular theory more consistent with the content of the evidence or the unpopular theory? The research method is critical analysis. Is the popular theory of jurists more consistent with the content of the sources or the unpopular theory? The research method is critical analysis. After explaining the popular and less popular fatwa on the condition of the order of washing the body in ghusl, Jurisprudential sources and their meanings are examined. According to the famous fatwa of the jurists, it is necessary to perform tartibi ghusl in three stages. The whole head should be washed first, then the right side of the body thoroughly and then the left side of the body thoroughly and disruption in this way is detrimental to the correctness of ghusl. Their reason is consensus is narrated fatwa reputation, some hadiths, and the principle is precaution. These reasons can be criticized from different angles based on the contents presented in this article. Based on the application of some hadiths and also with the impairment of citing narrations, consensus and fame and the principle of innocence as a condition of redundancy, the popular theory is that it is sufficient to wash the body after the head and the necessity of arranging between the right and left sides of the body is stronger.

کلیدواژه‌ها [English]

  • tartibi ghusl
  • Purity
  • the principle of application
  • the principle of innocence
  • the jurisprudence of worship
اصفهانى، مجلسى اول، محمد تقى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، 13 جلد، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانپور، قم - ایران، دوم، 1406 ه‍ ق
آملى، میرزا هاشم، المعالم المأثورة، 6 جلد، نشر: دفتر مؤلف، قم - ایران، اول، 1406 ه‍ ق
بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، 25 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، اول، 1405 ه‍ ق
بحرانى، محمد سند، سند العروة الوثقى - کتاب الطهارة، 5 جلد، انتشارات صحفى، قم - ایران، اول، 1415 ه‍ ق
بغدادی، مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى، الإشراف فی عامّة فرائض أهل الإسلام، در یک جلد، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید ، قم، اول، 1413 ه‍ ق
بغدادى، مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى، المقنعة، در یک جلد، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، قم، اول، 1413 ه‍ ق
حائرى، سید على بن محمد طباطبایى، الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع - حدیقة المؤمنین، 3 جلد، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى قدس سره، قم - ایران، اول، 1409 ه‍ ق
حائرى، سید على بن محمد طباطبایى، ریاض المسائل، 16 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم - ایران، اول، 1418 ه‍ ق
حسینی جلالی، محمدرضا، المنهج الرجالی و العمل الرائد فی الموسوعة الرجالیة لسید الطائفة آیة الله العظمی البروجردی، قم، بوستان کتاب، اول، 1380.
حلبى، ابن زهره، حمزة بن على حسینى، غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، در یک جلد، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم، اول، 1417 ه‍ ق
حلّى، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، 3 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، دوم، 1410 ه‍ ق
حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، 2 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، اول، 1410 ه‍ ق
حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة)، 14 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم - ایران، اول، 1414 ه‍ ق
حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، 3 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، اول، 1413 ه‍ ق
حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، 9 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، دوم، 1413 ه‍ ق
حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، 15 جلد، مجمع البحوث الإسلامیة، مشهد - ایران، اول، 1412 ه‍ ق
حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، 2 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم - ایران، اول، 1419 ه‍ ق،
حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، 2 جلد، مؤسسة المطبوعات الدینیة، قم، ششم، 1418 ه‍ ق
حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، 4 جلد، مؤسسه اسماعیلیان، قم، دوم، 1408 ه‍ ق
حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن، نکت النهایة، 3 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، اول، 1412 ه‍ ق
حلّى، یحیى بن سعید، الجامع للشرائع، در یک جلد، مؤسسة سید الشهداء العلمیة، قم، اول، 1405 ه‍ ق
خمینى، سید روح اللّه موسوى، زبدة الأحکام، در یک جلد، سازمان تبلیغات اسلامى، تهران - ایران، اول، 1404 ه‍ ق
خویى، سید ابو القاسم موسوى، منهاج الصالحین، 2 جلد، نشر مدینة العلم، قم - ایران، 28، 1410 ه‍ ق
خویى، سید ابو القاسم موسوى، موسوعة الإمام الخوئی، 33 جلد، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، قم - ایران، اول، 1418 ه‍ ق
خوئی، السید أبوالقاسم؛ أجود التقریرات؛ قم، کتابفروشی مصطفوی، 1368 ش، چاپ دوم
زین الدین بن علی العاملی الشهید الثانی، روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول، 1422 هـ ق
سبزوارى، سید عبد الأعلى، جامع الأحکام الشرعیة، در یک جلد، مؤسسه المنار، قم - ایران، نهم، بی تا
سبزوارى، على مؤمن قمّى، جامع الخلاف و الوفاق، در یک جلد، زمینه سازان ظهور امام عصر علیه السلام، قم، اول، 1421 ه‍ ق
سبزوارى، محقق، محمد باقر بن محمد مؤمن، کفایة الأحکام، 2 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، اول، 1423 ه‍ ق
شریف مرتضى، على بن حسین موسوى، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، اول، 1415 ه‍ ق
طبرسى، امین الإسلام، فضل بن حسن، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، 2 جلد، مجمع البحوث الإسلامیة، مشهد، اول، 1410 ه‍ ق
طرابلسى، ابن براج، قاضى، عبد العزیز، المهذب، 2 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، اول، 1406 ه‍ ق
طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، الجمل و العقود فی العبادات، مؤسسه نشر دانشگاه فردوسى مشهد، مشهد، اول، 1387 ه‍ ق
طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، الخلاف، 6 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، اول، 1407 ه‍ ق
طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، 8 جلد، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران، سوم، 1387 ه‍ ق
طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، در یک جلد، دار الکتاب العربی، بیروت - لبنان، دوم، 1400 ه‍ ق
طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، 10 جلد، دار الکتب الإسلامیة، تهران - ایران، چهارم، 1407 ه‍ ق
طوسى، محمد بن على بن حمزه، الوسیلة إلى نیل الفضیلة، در یک جلد، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، قم، اول، 1408 ه‍ ق
عاملى، بهاء الدین، محمد بن حسین، الحبل المتین فی أحکام الدین، کتابفروشى بصیرتى، قم - ایران، اول، 1390 ه‍ ق
عاملى، حرّ، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، 30 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم - ایران، اول، 1409 ه‍ ق
عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، البیان، بنیاد فرهنگی امام مهدی عج، قم، اول، 1412 ه‍ ق
 عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، 3 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، دوم، 1417 ه‍ ق
عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، ذکرى الشیعة فی أحکام الشریعة، 4 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم - ایران، اول، 1419 ه‍ ق
عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى: کلانتر)، 10 جلد، کتابفروشى داورى، قم - ایران، اول، 1410 ه‍ ق
قمّى، سید صادق حسینى روحانى، فقه الصادق علیه السلام، 26 جلد، دار الکتاب - مدرسه امام صادق علیه السلام، قم - ایران، اول، 1412 ه‍ ق
قمّى، صدوق اوّل، على بن بابویه، مجموعة فتاوى ابن بابویه، در یک جلد، قم - ایران، اول، بی تا
قمّى، صدوق، محمّد بن على بن بابویه، المقنع، در یک جلد، مؤسسه امام هادى علیه السلام، قم - ایران، اول، 1415 ه‍ ق
قمّى، صدوق، محمّد بن على بن بابویه، الهدایة فی الأصول و الفروع، در یک جلد، مؤسسه امام هادى علیه السلام، قم - ایران، اول، 1418 ه‍ ق
کاشانى، فیض، محمد محسن ابن شاه مرتضى، النخبة فی الحکمة العملیة و الأحکام الشرعیة، در یک جلد، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامى، تهران - ایران، دوم، 1418 ه‍ ق
کاشانى، فیض، محمد محسن ابن شاه مرتضى، معتصم الشیعة فی أحکام الشریعة، 3 جلد، مدرسه عالى شهید مطهرى، تهران - ایران، اول، 1429 ه‍ ق
کاشانى، فیض، محمد محسن ابن شاه مرتضى، مفاتیح الشرائع، 3 جلد، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى - ره، قم - ایران، اول، بی تا
کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، الکافی، 8 جلد، دار الکتب الإسلامیة، تهران - ایران، چهارم، 1407 ه‍ ق
گلپایگانى، سید محمد رضا موسوى، هدایة العباد، 2 جلد، دار القرآن الکریم، قم - ایران، اول، 1413 ه‍ ق
لنکرانى، محمد فاضل موحدى، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - غسل الجنابة، التیمم، المطهرات، در یک جلد، مؤسسه عروج، تهران - ایران، اول، 1419 ه‍ ق
مغنیه، محمد جواد، فقه الإمام الصادق علیه السلام، 6 جلد، مؤسسه انصاریان، قم - ایران، دوم، 1421 ه‍ ق
مکارم شیرازی، ناصر،  انوار الأصول، قم، مدرسة الامام امیرالمؤمنین، 1416 هـ ق، چاپ اول
نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، 43 جلد، دار إحیاء التراث العربی، بیروت - لبنان، هفتم، 1404 ه‍ ق
نجفى، کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر، أنوار الفقاهة - کتاب الطهارة، در یک جلد، مؤسسه کاشف الغطاء، نجف اشرف - عراق، اول، 1422 ه‍ ق
نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، 19 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم - ایران، اول، 1415 ه‍ ق
همدانى، آقا رضا بن محمد هادى، مصباح الفقیه، 14 جلد، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، قم - ایران، اول، 1416 ه‍ ق
یزدى، سید محمد کاظم طباطبایى، العروة الوثقى، 2 جلد، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت - لبنان، دوم، 1409 ه‍ ق.