TY - JOUR ID - 62407 TI - نقش «تعمد» در ایجاد اضطرار و پیامدهای فقهی و حقوقی آن JO - مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب JA - MFU LA - fa SN - 4407-2676 AU - حمیدی, محمد رضا AD - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران. Y1 - 2022 PY - 2022 VL - 5 IS - 1 SP - 185 EP - 157 KW - اضطرار KW - مسئولیت کیفری KW - گناه KW - تعمد DO - doi.org/10.34785/j023.2022.008 N2 - در فقه و حقوق کیفری، اضطرار را ازجمله علل موجه‌ی جرم به‌شمار آورده‌اند که بر مبنای آن، فرد مضطر در برابر اقدامات خود مسئولیت کیفری نخواهد داشت. در عین حال در مواردی که بتوان عنصر «تعمد» را در پیدایش حالت اضطرار دخیل دانست، سلب مسئولیت کیفری رخ نخواهد داد. تعیین گستره‌ی معنایی «تعمد» از موارد اختلافی میان صاحب‌نظران کیفری است؛ در قرآن کریم، این مسئله در آیات پنج‌گانه‌ی اضطرار مورد اشاره قرار گرفته‌ و مفسران و فقهای مذاهب اسلامی کوشیده‌اند اجمال معنایی واژگان این آیات را با توجه به قواعد مربوطه برطرف نمایند؛ مباحث فقهی در این زمینه نیز به‌شدت متأثر از آیات یاد شده بوده و به‌نوعی تفسیری فقهی از آیات اضطرار هستند. در این نوشتار، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، ضمن تبیین مبانی آراء فقها و مفسران، راه‌حلی برای رفع ابهام یاد شده ارائه شده است. بدین بیان که قیود آیات اضطرار دارای هم‌پوشانی معنایی بوده و می‌بایست قدر مشترک و متیقن از همه‌ی آن‌ها به‌عنوان یک مقیِد کلی برای حکم رافعیت اضطرار در نظر گرفته شود. لذا تنها ایجاد اضطرار به‌قصد ارتکاب فعل حرام یا با علم به ناگزیری از ارتکاب آن را می‌توان تعمد در ایجاد اضطرار دانست که در این حالات، مسئولیت کیفری همچنان باقی خواهد ماند. UR - https://mfu.uok.ac.ir/article_62407.html L1 - https://mfu.uok.ac.ir/article_62407_f6ead78053a3fe22a1ea1da16c61cb5f.pdf ER -